The value system of inhabitants of traditional village written down in the informal proper names (on the example of Wręczyca Wielka community near Klobuck)
Article Sidebar
Main Article Content
Abstract
This article is a part of methodological frames of cultural onomastics. Its main purpose is an attempt to analyse valid – in terms of inhabitants of old village – values which were written down in the non-official proper names. The inquiring sight contains different categories of nomina propria: names of the parts of a village, field names and terms of the names of small objects of sacred architecture. Non-official proper names were collected during the geographical exploration from 2011 to 2023 in Wręczyca Wielka community near Klobuck in the north of Silesian Province. In the analysis of the onimic material, the utterances of community inhabitants were also used. Based on the specificity of the non-official appellative system it could be claimed that the names of the parts of a village, field names and terms of the names of small objects of sacred architecture are sources of information about values of “a simple man”. These names mostly touch upon: religiousness, the value of farmland, living off the land, family, the essence of community life, the necessity of past remembrance. They maintain these elements of folk axiosphere which are pillars of functioning of former microsociety.
Downloads
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Author, submitting a text to the editorial board of the journal “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica", certifies that the content of the article has not been published so far and that the work does not violate in any way the copyright or related rights of other person, as well as other rights of third parties, and that no one's rights to the work (or any part thereof) have been missed. After signing the contract, the property rights to the published materials are transferred to the Scientific Publisher of the University of the National Education Commission, Krakow.
“Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” is an open access journal, and all its content is made available free of charge to users and institutions under the Creative Commons CC-BY-NC-ND 4.0 license (attribution, non-commercial use, no derivative works). Under this license, the authors agree that their work may be lawfully reused for any purpose, except for commercial purposes, without the prior consent of the author or publisher. Everyone can read, download, copy, print, distribute and process these works, provided that the author's marking and the original publication place are correct. Published texts may not be used to create derivative works (e.g. to translate and publish in another language without the consent of the publisher). This is in line with the BOAI (Budapest Open Access Initiative) definition. "Studia Linguistica" does not charge for submitting or processing articles.
References
Bartmiński J., 2014, Polskie wartości w europejskiej aksjosferze, Lublin.
Google Scholar
Bukraba‑Rylska I., 2008, Socjologia wsi polskiej, Warszawa.
Google Scholar
Cieślikowa A., 1999, Nazwy własne w procesie rekonstrukcji obrazu dawnego świata, [w:] Przeszłość w językowym obrazie świata, red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, Lublin, s. 269–276.
Google Scholar
Garstka R., Lysko A., 2023, Walory kulturowe ziemi częstochowskiej. Obrzędowość doroczna, strój ludowy, tradycyjna zabudowa: w granicach subregionu północnego województwa śląskiego i powiatu zawierciańskiego, Katowice.
Google Scholar
Grochola‑Szczepanek H., 2006, Badania fokusowe mowy mieszkańców wsi, „Socjolingwistyka” XX, s. 19–35.
Google Scholar
Grzelakowa E., 2002, Toponim jako element językowego obrazu świata, [w:] Język polski. Współczesność. Historia, t. II, red. W. Książek‑Bryłowa, H. Duda, Lublin, s. 47–55.
Google Scholar
Grzelakowa E., 2010, Nazwa jako element językowego obrazu świata, [w:] Miasto w perspektywie onomastyki i historii, red. I. Sarnowska‑Giefing, M. Graf, Poznań, s. 461–472.
Google Scholar
Jakus‑Borkowa E., 1987, Nazewnictwo polskie, Opole.
Google Scholar
Jaracz M., 2008, Wybrane nazwy wartości jako baza polskich nazwisk, „Prace Komisji Językoznawczej BTN” XVIII: Język, społeczeństwo, wartości, s. 157–164.
Google Scholar
Jelonek T., 2013, Truskolasy. Dzieje wsi, jej tradycje oraz zabytki kościoła parafialnego pw. św. Mikołaja, Wręczyca Wielka.
Google Scholar
Jelonek T., 2018a, Językowo‑kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w mikrotoponimach, Kraków.
Google Scholar
Jelonek T., 2018b, Słownik mikrotoponimów gminy Wręczyca Wielka, Kraków.
Google Scholar
Jelonek T., 2020, Kapliczki i krzyże przydrożne w nazwach terenowych (na przykładzie mikrotoponimów gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim), „Onomastica” LXIV, s. 69–82.
Google Scholar
Jelonek T., 2022, Kategoria pamięci zakrzepła w mikrotoponimach, [w:] I Międzynarodowy Kongres Etnolingwistyczny, t. 3: Pamięć – tożsamość – kategorie językowo‑kulturowe, red. S. Niebrzegowska‑Bartmińska, M. Nowosad‑Bakalarczyk, P. Łozowski, Lublin, s. 117–129.
Google Scholar
Jelonek T., 2024, Nazwy kapliczek i krzyży przydrożnych na tle kultury ludowej, „Perspektywy Kultury” 44, nr 1 (2024), s. 443–462.
Google Scholar
Jędrzejko E., 2000, Systemy onimiczne języków a językowe obrazy świata: w stronę porównawczej onomastyki kulturowej, „Onomastica” XLV, s. 5–25.
Google Scholar
Kaleta Z., 2003, Wartości i antywartości w staropolskich odapelatywnych nazwach osób, [w:] Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, red. Z. Kaleta, Warszawa, s. 21–48.
Google Scholar
Krzypkowski T., 2007, Odległa i nieodległa przeszłość mojej małej ojczyzny – rodzinnej miejscowości. Kalej – Szarlejka. Gmina Wręczyca Wielka, Kalej, Szarlejka.
Google Scholar
Kurek H., 1979, Zasady zapisu tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa, [w:] Wybór tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa, red. B. Dunaj, s. 15–16.
Google Scholar
Kurek H., 2003, Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Kraków.
Google Scholar
Kurek H., 2004, Gwara – wartość podstawowa wiejskiego obszaru językowo‑kulturowego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” XLIX, s. 247–255.
Google Scholar
Laskowska E., 2008, Wartości ukryte w nazwach ulic, [w:] Studia linguistica in honorem Edvardi Breza, red. J. Trempała et al., Bydgoszcz, s. 130–133,
Google Scholar
Lech‑Kirstein D., 2013, Śląskie nazwy geograficzne jako przedmiot badań lingwistyki kulturowej, „Onomastica” LVII, s. 175–184.
Google Scholar
Lech‑Kirstein D., 2015a, Nazwa własna jako nośnik wartości (na przykładzie śląskich nazw), [w:] Język a Edukacja, t. 4: Wychowanie językowe, red. J. Nocoń, Opole, s. 199–211.
Google Scholar
Lech‑Kirstein D., 2015b, Świat wartości w śląskich nazwach geograficznych, „Polonistyka. Innowacje” 2, s. 103–114.
Google Scholar
Lech‑Kirstein D., 2015c, Zwrot kulturowy w badaniach onomastycznych, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze” 30, s. 85–95.
Google Scholar
Mały słownik gwar polskich, 2010, red. J. Wronicz, Kraków.
Google Scholar
Matusiak I., 2008, Wartości utrwalone w nazwiskach mieszkańców komornictwa jeziorańskiego na Warmii w XVII–XVIII w., „Prace Komisji Językoznawczej BTN” XVIII: Język, społeczeństwo, wartości, s. 265–274.
Google Scholar
Matusiak‑Kempa I., 2019, Nomen omen. Studium antroponimiczno-aksjologiczne, Olsztyn.
Google Scholar
Matusiak‑Kempa I., Naruszewicz‑Duchlińska A., 2016, Toponimy jako świadectwo regionalnych wartości religijnych na przykładzie nazewnictwa na Warmii i Mazurach, [w:] Slavica – Onomastica – Regionalia. Prace dedykowane Panu Profesorowi Jerzemu Dumie, red. M. Biolik, A. Naruszewicz‑Duchlińska, W. Szulowska, E. Wolnicz‑Pawłowska, W. Włoskowicz, Olsztyn, s. 113–121.
Google Scholar
Mrózek R., 2003, Mikrotoponimy jako językowe wyznaczniki przestrzeni kulturowej, [w:] Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, red. Z. Kaleta, Warszawa, s. 197–202.
Google Scholar
Pabian B., 2005, Dziedzictwo kulturowe częstochowskiego. Wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne, Wrocław.
Google Scholar
Pelcowa H., 2004, Religia w językowej interpretacji mieszkańców wsi, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” XLIX, s. 273–286.
Google Scholar
Pelcowa H., 2005, Przestrzeń jako sposób postrzegania świata przez użytkowników gwary, [w:] Przestrzeń w języku i w kulturze. Problemy teoretyczne. Interpretacje tekstów religijnych, red. J. Adamowski, Lublin, s. 125–135.
Google Scholar
Pelcowa H., 2007, Przeszłość jako wartość (na przykładzie wypowiedzi gwarowych), [w:] Człowiek wobec wyzwań współczesności. Upadek wartości czy walka o wartość?, red. J. Mazur, A. Małyska, K. Sobstyl, Lublin, s. 116–127.
Google Scholar
Pelcowa H., 2009, Praca w wypowiedziach mieszkańców wsi, [w:] Język polski. Współczesność. Historia, t. VII, red. W. Książek‑Bryłowa, H. Duda, M. Nowak, Lublin, s. 107–117.
Google Scholar
Pelcowa H., 2011, Tradycja utrwalona w słowach, [w:] Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana, t. 4: Tradycja w kontekstach kulturowych, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin, s. 125–132.
Google Scholar
Pelcowa H., 2015, Wartości w ludowej interpretacji świata, [w:] Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana, t. 8: Wartości w języku i w kulturze, red. J. Adamowski, J. Wójcicka, Lublin, s. 155–165.
Google Scholar
Pelcowa H., 2023, Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, Lublin.
Google Scholar
Pilecka L., Roszak B., Wrzesiński S., 2008, Truskolasy dawniej i dziś, Truskolasy.
Google Scholar
Rokosa M.C., 2023a, Żelazo z doliny rzeki Kostrzyny‑Pankówki, t. I: Górnictwo i hutnictwo żelaza, Częstochowa.
Google Scholar
Rokosa M.C., 2023b, Żelazo z doliny rzeki Kostrzyny‑Pankówki, t. II: Społeczeństwo, religie, kościoły, Częstochowa.
Google Scholar
Rokosa M.C., 2023c, Żelazo z doliny rzeki Kostrzyny‑Pankówki, t. III: Aneks, Częstochowa.
Google Scholar
Różycka I., 2008, Odbicie społecznie akceptowanych wartości w nazewnictwie miejskim Łodzi, „Prace Komisji Językoznawczej BTN” XVIII: Język, społeczeństwo, wartości, s. 343–351.
Google Scholar
Rzetelska‑Feleszko E., 2005, Przedmowa, [w:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska‑Feleszko, Kraków, s. 9–11.
Google Scholar
Rzetelska‑Feleszko E., 2006, W świecie nazw własnych, Warszawa–Kraków.
Google Scholar
Rzetelska‑Feleszko E., 2007, Onomastyka kulturowa, [w:] Nowe nazwy własne – nowe tendencje badawcze, red. A. Cieślikowa, B. CzopekKopciuch, K. Skowronek, Kraków, s. 57–62.
Google Scholar
Siwiński A., 2009, Przydrożna kronika ziemi częstochowskiej. Przewodnik rowerowy, t. I, Częstochowa.
Google Scholar
Słownik gwar polskich, 1900–1911, red. J. Karłowicz, t. I–VI, Kraków.
Google Scholar
Słownik gwar polskich, 1977–2023, Źródła, t. I, red. M. Karaś, J. Reichan, t. II–V, red. J. Reichan, S. Urbańczyk, t. VI, red. J. Okoniowa, J. Reichan, t. VII–IX, red. J. Okoniowa, J. Reichan, B. Grabka, z. 29, red. B. Grabka, R. Kucharzyk, J. Okoniowa, J. Reichan, od z. 30, red. B. Grabka, R. Kucharzyk, z. 1, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, od z. 2 – Łódź, t. III, Wrocław–Warszawa–Kraków, od t. IV – Kraków.
Google Scholar
Swadźba U., 2012, Wartości – pracy, rodziny i religii – ciągłość i zmiana. Socjologiczne studium społeczności śląskich, Katowice.
Google Scholar
Zabrocki L., 1968, Zasięgi wewnętrznego językowego magazynowania nazw jednostkowych, [w:] Symbolae philologicae in honorem Vitoldi Taszycki, red. S. Hrabec i in., Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 416–424.
Google Scholar