Wybrane ekspresywizmy osobowe w śląszczyźnie nazywające kobiety niemoralnie prowadzące się
Article Sidebar
Main Article Content
Abstrakt
Artykuł prezentuje wybrane ekspresywizmy osobowe występujące w śląszczyźnie i nazywające kobiety niemoralnie prowadzące się. Cel badań stanowiło sprawdzenie, które z wyłonionych jednostek leksykalnych były lub są obecne w polszczyźnie ogólnej i śląszczyźnie oraz w jakich znaczeniach współcześnie funkcjonują. Wykorzystując metodę analizy historycznojęzykowej i kulturowej, podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie o żywotność badanych ekspresywizmów w śląszczyźnie, a także sprawdzono ich obecność i frekwencję w Korpusie Ślōnskij Mŏwy. Obserwacje poczynione nad słownictwem śląskim nazywającym kobiety niemoralnie prowadzące się dowiodły jego bogactwa i metaforyczności. Wskazały ponadto na przynależność badanych jednostek leksykalnych do różnych pól semantycznych, związanych z narzędziami/przedmiotami powszechnego użytku (motyka, graca, hadra), światem zwierząt (gid/gizd, haduła, hyrpa), brudem (gizd, hadra) czy sferą czarów i siłami nadprzyrodzonymi (hyrpa). To z kolei przekonuje o pozbawieniu – przez użytkowników języka – podmiotowości osób, które określano analizowanym wycinkiem leksyki.
Downloads
Article Details
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając tekst do redakcji czasopisma „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, zaświadcza, iż jest on rezultatem wyłącznie jego własnej twórczości, że treść artykułu nie była dotychczas publikowana oraz że utwór nie narusza w żadnym stopniu praw autorskich ani praw pokrewnych innych osób, jak również innych praw osób trzecich, a także, że niczyje prawa do utworu (lub jego jakiejkolwiek części) nie zostały pominięte. Po podpisaniu umowy prawa majątkowe do opublikowanych materiałów zostają przeniesione na Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Rocznik „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest udostępniana bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach licencji Creative Commons CC-BY-NC-ND 4.0 (uznanie autorstwa, użycie niekomercyjne, bez utworów zależnych). Na podstawie tej licencji autorzy zgadzają się, że ich prace mogą być zgodnie z prawem ponownie wykorzystywane do jakichkolwiek celów, za wyjątkiem celów komercyjnych, bez konieczności uzyskania uprzedniej zgody ze strony autora lub wydawcy. Każdy może prace te czytać, pobierać, kopiować, drukować, rozpowszechniać oraz przetwarzać, pod warunkiem poprawnego oznaczenia autorstwa oraz oryginalnego miejsca publikacji. Publikowanych tekstów nie można wykorzystywać do tworzenia utworów zależnych (np. do tłumaczenia ich i publikowania w innym języku bez zgody wydawcy). Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative) „Studia Linguistica”nie pobiera opłat za składanie artykułów ani ich przetwarzanie.
Autor, przesyłając artykuł do redakcji „Studia Linguistica”, bezwględnie zgadza się z poniższymi punktami:
-
Oświadczam, że jestem Autorem lub Współautorem nadesłanego tekstu. Przesłany tekst nie był nigdzie publikowany, jest całkowicie oryginalny i nie narusza w żadnym stopniu praw autorskich ani praw pokrewnych innych osób, jak również innych praw osób trzecich, a także, że niczyje prawa do utworu nie zostały pominięte.
-
Oświadczam, że nadesłany tekst nie został złożony do recenzji lub/i publikacji w innym czasopiśmie.
-
Przyjmuję do wiadomości, że Autor ponosi pełną odpowiedzialność za każdy przypadek plagiatu, niezależnie od tego, czy został on wykryty podczas procesu recenzji, czy po publikacji w „Studia Linguistica”.
-
Oświadczam, że ponoszę pełną odpowiedzialność finansową i prawną za wszelkie roszczenia związane z utworem.
-
Potwierdzam uznanie wszystkich źródeł danych wykorzystanych i cytowanych w badaniach.
-
Potwierdzam, że artykuł został wykonany z należytą starannością zgodnie ze standardami edytorskimi „Studia Linguistica”.
Bibliografia
Bartmiński J., 2001, Styl potoczny, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin.
Google Scholar
Grabias S., 1981, O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin.
Google Scholar
Iżykowska M., 2015, »Nieprzyjemne wyrazy publicznie czynił«. Agresja językowa w dialekcie śląskim w XIX i XX w., [w:] »Ty bestya! Ty kamelo!« Agresja językowa w polszczyźnie śląskiej (1845–1938). Wypisy źródłowe z akt sądów rozjemczych powiatu strzeleckiego przechowywanych w Archiwum Państwowym w Opolu, red. M. Iżykowska, A. Starczewska‑Wojnar, Opole, s. 35–60.
Google Scholar
Kąś J., 1994, Kulturowy stereotyp mężczyzny i kobiety w środowisku wiejskim (na materiale gwar orawskich), [w:] Płeć w języku i kulturze, red. J. Anusiewicz, K. Handke, Wrocław, s. 119–130.
Google Scholar
Kąś J., 2003, Słownik gwary orawskiej, Kraków.
Google Scholar
Kostecka‑Sadowa A., 2020, Charakterystyka słowotwórcza ekspresywnych nazw człowieka w gwarze polskiej obwodu lwowskiego (wybrane przykłady), „Gwary Dziś” XII, s. 289–297.
Google Scholar
Kowalska A., 1990, Ludowe słownictwo ekspresywne a polszczyzna ogólna, [w:] „Studia Linguistica Polono‑Slovaca” III, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 175–181.
Google Scholar
Krasowska D., 2018, Ekspresywne nazwy osób w języku licealistów i studentów białostockich, „Białostockie Archiwum Językowe” XVIII, s. 99–114.
Google Scholar
Krawczyk‑Tyrpa A., 2001, Tabu w dialektach polskich, Bydgoszcz.
Google Scholar
Kucharzyk R., 2020, Gwarowe ekspresywizmy osobowe w wypowiedziach internautów. Kontekstowe uwarunkowania ekspresywności, [w:] Język zwierciadłem kultury, red. E. Wierzbicka‑Piotrowska, Warszawa, s. 59–72.
Google Scholar
Mączyński M., 2021, Gwarowe nazwy kobiet z sufiksem »-ula«, „LingVaria” XVI(31), s. 199–209.
Google Scholar
Mitrenga B., 2020, Terminologia związana z ekspresywnością języka i leksyką ekspresywną w ujęciu historycznym. Prolegomena, „Polonica” XL, s. 105–121.
Google Scholar
Niepytalska‑Osiecka A., 2016, Kogo lub co można »zaorać«?, „Język Polski” XCVI(3), s. 114–117.
Google Scholar
Nowak K., 2015, Śląskie słownictwo gwarowe dotyczące domów mieszkalnych, zabudowań gospodarczych oraz ich wyposażenia, „Studia Śląskie” LXXVII, s. 185–200.
Google Scholar
Ożóg K., 1981, O współczesnych polskich wyrazach obraźliwych, „Język Polski” XLI, s. 179–187.
Google Scholar
Pacuła J., 2020, Leksyka dotycząca »najstarszego zawodu świata« w polskim socjolekcie przestępczym z XIX i początku XX wieku, „Acta Universitatis Wratslaviensis. Studia Linguistica” XXXIX, s. 127–150.
Google Scholar
Peisert M., 2005, Leksyka wartościująca w konfliktowych strategiach komunikacyjnych, [w:] „Język a Kultura”, t. 17: Życzliwość i agresja w języku i kulturze, red. A. Dąbrowska, A. Nowakowska, Wrocław, s. 289–295.
Google Scholar
Piechnik A., 2010, Gwarowe ekspresywizmy osobowe określające człowieka mówiącego, [w:] Symbolae gramaticae in honorem Boguslai Dunaj, red. R. Przybylska, J. Kąś, K. Sikora, Kraków, s. 205–212.
Google Scholar
Piechnik A., 2018, Stopień znajomości niektórych gwarowych ekspresywizmów osobowych przez młodych mieszkańców wsi, [w:] Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych, red. R. Przybylska, M. Rak, A. Kwaśnicka‑Janowicz, Kraków, s. 331–337.
Google Scholar
Piechnik‑Dębiec A., 2011, Gwarowe ekspresywizmy dotyczące osób dorosłych a określenia dzieci. Wstęp do językowego obrazu dziecka, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Russologica” IV, s. 187–193.
Google Scholar
Radkowska‑Walkowicz M., 2009, Czystość i znaczenie (recenzja książek Mary Douglas: »Czystość i brud« oraz »Ukryte znaczenia«), „Kultura Współczesna. Teoria. Interpretacje. Praktyka”, z. 1, s. 199–205.
Google Scholar
Rak M., 2017, Z dziejów »Słownika gwar polskich« Jana Karłowicza. Kartoteka i działania wydawnicze, „LingVaria” XII, 2(24), s. 263–288.
Google Scholar
Rejter A., 2006, Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo‑komunikacyjne konteksty potoczności, Katowice.
Google Scholar
Ruszkowski M., 2016, Rzeczownik ‘kobieta’ jako przykład melioryzacji, „Studia Filologiczne Uniwersytetu Jana Kochanowskiego” XXIX, s. 175–181.
Google Scholar
Rutkowski M., 2001, Kilka uwag o ekspresywności jednostek onimicznych, „Prace Językoznawcze” III, s. 125–133.
Google Scholar
Siuciak M., 2010, Język śląski – problem terminologiczny czy społeczny?, „Białostockie Archiwum Językowe” X, s. 267–277.
Google Scholar
Siuciak M., 2011, Historyczne podstawy świadomości narodowej Ślązaków, „Białostockie Archiwum Językowe” XI, s. 223–235.
Google Scholar
Sobolewska K., 2023, Nazwy kobiet w gwarach Warmii i Mazur, „Poradnik Językowy” II, s. 57–64.
Google Scholar
Tambor J., 2008, Etnolekt śląski jako język regionalny. Uzasadnienie stanowiska, [w:] Śląsko godka: materiały z konferencji »Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak już język« z 30 czerwca 2008 roku, red. J. Tambor, Katowice, s. 116–119.
Google Scholar
Tambor J., 2012, Językowe wyróżniki emocjonalności w etnolekcie śląskim, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” LVIII, s. 343–352.
Google Scholar
Walczak B., 2006, Brud a społeczeństwo. Funkcja marginalizacji kategorii z perspektywy antropologii społecznej, „Kultura i Społeczeństwo” L(4), s. 143–156.
Google Scholar
Wicherkiewicz T., 2008, Opinia w kwestii poselskiej inicjatywy ustawodawczej o nadanie śląskiemu statusu języka regionalnego, [w:] Śląsko godka: materiały z konferencji »Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak już język« z 30 czerwca 2008 roku, red. J. Tambor, Katowice, s. 120–124.
Google Scholar
Wojtkiewicz I., 2002, Ekspresywnie o człowieku w »Słowniczku gwary augustowskiej« Aleksandra Osipowicza, „Białostockie Archiwum Językowe” II, s. 227–236.
Google Scholar
Wyderka B., 2003, Śląskie myślenie o języku? (Odpowiedź Tomaszowi Kamuselli), „Przegląd Zachodni” II, s. 219–233.
Google Scholar
Wyderka B., 2008, O normalizacji języka śląskiego, [w:] Śląsko godka: materiały z konferencji »Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak już język« z 30 czerwca 2008 roku, red. J. Tambor, Katowice, s. 31–38.
Google Scholar
Wyderka B., 2010, Gdy dialekt staje się językiem, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” LV, s. 285–292.
Google Scholar
Zgółkowa H., 1991, Leksyka ekspresywna jako wyróżnik potocznej odmiany współczesnej polszczyzny, [w:] Język potoczny jako przedmiot badań językoznawczych, red. S. Gajda, Z. Adamiszyn, Opole, s. 45–52.
Google Scholar
Źródła internetowe:
Google Scholar
Pudendum femininum, [w:] Słownik anatomiczny, https://anationary.github.io/pl/slownik‑anatomiczny/lacinski‑polski/pudendum_femininum‑vulva/ (dostęp 5.02.2025).
Google Scholar
Co znaczy słowo »gizd«?, [w:] Słownik śląski Radia eM, https://www.radioem.pl/att/6917980.09-06-2021-Co‑znaczy‑slowo‑gizd (dostęp 27.01.2025).
Google Scholar
Co oznacza słowo »motyka«?, [w:] Słownik śląski Radia eM, https://www.radioem.pl/att/5625550.05-06-19-Co‑oznacza‑slowo‑motyka (dostęp 5.01.2025).
Google Scholar
Gizd, [w:] SileSłownik, https://silling.org/slownik/gizd (dostęp 27.01.2025).
Google Scholar
Jóźwikowski M., 2012, Mitologia jakiej (pewnie) nie znacie, https://www.mimuw.edu.pl/~mj202819/files/mitologia.pdf (dostęp 7.11.2025).
Google Scholar