Tworzonek – a word almost forgotten by history
Main Article Content
Abstract
The aim of the article is to examine the lexeme tworzonek recorded in the 18th‑century court book of the village of Węgrzce Wielkie, in which the word most probably meant “cheese made with a bag or wooden mold, quark” and was the Polish translation of the Latin cāseus. The analysis consists of determining the meaning of the word in the aforementioned document and outside it, by collecting its mentions in selected historical and contemporary sources. As it turns out, this lexeme does not seem to be recorded in any dictionary or in any other historical text. However, the accounts of individual people indicate that the word tworzonki was used in the meaning of “preserves” by the oldest generation of southern Lesser Poland. The study also showed the occurrence of the lexeme in the form of a surname recorded at the end of the Middle Polish period, used by one family of several people. Individual mentions of this word, both in the appellativum and nomen proprium form, can be found on internet forums, but these are most often spelling mistakes or neologisms. Etymological, historical, and contemporary dictionaries only provide forms related to the word tworzonek, such as twaróg, tworzyć, or tworzydło.
Downloads
Article Details

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Author, submitting a text to the editorial board of the journal “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica", certifies that the content of the article has not been published so far and that the work does not violate in any way the copyright or related rights of other person, as well as other rights of third parties, and that no one's rights to the work (or any part thereof) have been missed. After signing the contract, the property rights to the published materials are transferred to the Scientific Publisher of the University of the National Education Commission, Krakow.
“Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” is an open access journal, and all its content is made available free of charge to users and institutions under the Creative Commons CC-BY-NC-ND 4.0 license (attribution, non-commercial use, no derivative works). Under this license, the authors agree that their work may be lawfully reused for any purpose, except for commercial purposes, without the prior consent of the author or publisher. Everyone can read, download, copy, print, distribute and process these works, provided that the author's marking and the original publication place are correct. Published texts may not be used to create derivative works (e.g. to translate and publish in another language without the consent of the publisher). This is in line with the BOAI (Budapest Open Access Initiative) definition. "Studia Linguistica" does not charge for submitting or processing articles.
References
AW – Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, red. Z. Sobierajski, J. Burszta, t. I: Gospodarstwo Domowe – pożywienie, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979.
Google Scholar
EH – Horyń E., O nazwach surowców i produktów żywnościowych w XVI–XVIII w. na podstawie ksiąg sądowych (gromadzkich) wsi Iwkowa, Jadowniki, Maszkienice i Uszew, „Język Polski” LXXXVIII, z. 4–5, 2008, s. 305–317.
Google Scholar
GP – Węgrzce Wielkie i okolice, Gwara podkrakowska, https://wegrzcewielkie.wordpress. com/gwara‑podkrakowska/ (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
GS – Decyk‑Zięba W., Dubisz S., Glosariusz staropolski. Dydaktyczny słownik etymologiczny, Warszawa 2008.
Google Scholar
HPS – Łozińscy M. i J., Historia polskiego smaku. Kuchnia. Stoł. Obyczaje, wyd. II, zmienione, Warszawa 2021.
Google Scholar
ILP – Kąś J., Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. XI: Śry–Wych, Nowy Sącz 2019.
Google Scholar
Ind – Indeks: Polski – Regionalizmy krakowskie, [na stronie] Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny, https://pl.wiktionary.org/wiki/Indeks:Polski_-_Regionalizmy_krakowskie (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
KKS – Szamryk K.K., Co jedzono w XVIII‑wiecznej Polsce? – uwagi Krzysztofa Kluka o kulinariach, [w:] Anna ks. Jabłonowska i ks. Krzysztof Kluk – ludzie, którzy wyprzedzili swoją epokę. Referaty z sesji naukowej 30.09–01.10.2011, red. N.D. Tomaszewski, Ciechanowiec 2011, s. 211–218.
Google Scholar
MArct – Arct M., M. Arcta słownik staropolski, Warszawa c. 1920.
Google Scholar
Mreg – Małopolska. Regiony – regionalizmy – małe ojczyzny, t. 8, red. E. Chudziński i in., Kraków 2006.
Google Scholar
MSGP – Kucharzyk R. i in., Mały słownik gwar polskich, red. J. Wronicz, Krakow 2009.
Google Scholar
MSZP – Deptuchowa E., Frodyma M. i in., Mały słownik zaginionej polszczyzny, red. F. Wysocka, Krakow 2003.
Google Scholar
PHK – Adamczewski P., Polskie historie kuchenne, „Wiedza i Życie” IV, 2009, s. 58–61.
Google Scholar
PŻE – Historia diety i kultury odżywiania. Tom 2. Praktyki żywieniowe w Europie w kontekście społeczno‑kulturowym: ciągłość i zmiana, red. B. Płonka‑Syroka, A. Syroka, Wrocław 2020.
Google Scholar
SBr – Tetmajer W., Słownik bronowski (zbiór wyrazów i wyrażeń, używanych w Bronowicach pod Krakowem), „Materyały i prace Komisyi Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie” II, 1907, s. 427–474, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/3455/edition/15378/content (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
SEAB – Bruckner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927.
Google Scholar
SEWB – Boryś. W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
Google Scholar
SEWM – Mańczak W., Polski słownik etymologiczny, Kraków 2017.
Google Scholar
SGLK – Kapuściński M., Słowniczek gwary ludu krakowskiego z okolicy Czernichowa, „Lud”, t. 5, 1899, s. 63–64.
Google Scholar
SGP – Karłowicz J., Słownik gwar polskich. Tom 5, R, S, Ś, T, Kraków 1907, https://bbc.mbp.org.pl/dlibra/publication/11845/edition/10732/content (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
SKS – Kobylińska J., Studia nad językiem ksiąg gromadzkich wsi Kasina Wielka 1513–1804, Kraków 2013.
Google Scholar
SL – Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 3: R–T, Warszawa 1812, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/8173?language=pl (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
SLOK – Pracki W., Przyczynek do słownictwa ludowego z okolic Krakowa, „Prace filologiczne V, Warszawa 1899, s. 150–158.
Google Scholar
SPJS – Słownik pojęciowy języka staropolskiego, red. B. Sieradzka‑Baziur, https://spjs.ijp.pan.pl (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
SPK – Słownik polsko‑krakowski, 2021, http://zwiedzaj.krakow.pl/?slownik‑polsko‑krakowski, 39 (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
SPOK – Kosiński W., Słowniczek prowincjonalizmów z okolic Krakowa, Bochni i Wadowic, „Zbior Wiadomości do Antropologii Krajowej”I, 1877, s. 37–56.
Google Scholar
SPPB – Ziemba J.S., Słownik prowincyjonalizmów powiatu będzińskiego (gub. piotrkowska), „Prace Filologiczne” III, 1891, s. 302–312, 489–502.
Google Scholar
SRK – Powiedziane po krakowsku. Słownik regionalizmów krakowskich, red. D. Ochmann, R. Przybylska, Krakow 2020.
Google Scholar
SS – Słownik staropolski, http://www.staropolska.pl/slownik/index.php (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
SSG – Słowiańskie słowniki gwarowe – tradycja i nowatorstwo, t. 1, red. D.K. Rembiszewska, Warszawa–Łomża 2016.
Google Scholar
SXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, https://spxvi.edu.pl/ (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
SXVII – Słownik XVII i XVIII wieku, https://sxvii.pl (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
SW – Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W., Słownik języka polskiego TOM VII T–Y, Warszawa 1919.
Google Scholar
SZB – Horyń E., Słownictwo wiejskich ksiąg sądowych ziemi brzeskiej (XVI–XIX w.), Krakow 2011.
Google Scholar
SZŁ – Słownik języka mieszkańców ziemi łukowskiej. Praca na roli i w gospodarstwie, red. J. Sierociuk, Poznań 2019.
Google Scholar
WEn – Wiktionary. The free dictionary, https://en.wiktionary.org/wiki (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
Wiki – Wikipedia. Wolna encyklopedia, https://pl.wikipedia.org/wiki (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
WMKL – Kolberg O., Właściwości mowy krakowskiego ludu, [w:] Krakowskie, cz. IV. Dzieła wszystkie, t. 8, Wrocław–Poznań 1962, s. 303–328.
Google Scholar
WPl – Wikisłownik. Wolny słownik wielojęzyczny, https://pl.wiktionary.org/wiki (dostęp 10.08.2024).
Google Scholar
Pozostała bibliografia
Google Scholar
Polański K. (red.), 2003, Encyklopedia językoznawstwa ogolnego, Wrocław.
Google Scholar
Kobylińska J., 2021, Archaizmy językowe w nazwach osiedli i ich mieszkańców (na wybranych przykładach nazw z Mszany Dolnej), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Linguistica” XVI, s. 95–104.
Google Scholar
Kowalska‑Lewicka A., 1967, Tradycyjne serowarstwo w Polsce, „Studia z Dziejów Gospodarstwa Wiejskiego” IX, z. 3, „Pożywienie w dawnej Polsce”. „Małopolska. Regiony – regionalizmy – małe ojczyzny” I–XXV, 1999–2024 (1999: W. Pilarczyk, 2001–2005: Małopolski Ośrodek Dokumentacji Regionalnej, 2006– 2024: Małopolski Związek Regionalnych Towarzystw Kultury, 2007–2024: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie).
Google Scholar
Mordań M., 2019, Chrześcijańskie dziedzictwo imiennicze utrwalone w nazwiskach mieszkańców Bielska Podlaskiego, Hajnowki i Siemiatycz, Białystok.
Google Scholar
Pelcowa H., 2006, Regionalizmy czy dialektyzmy – o zjawiskach językowych wspólnych miejskiej polszczyźnie mówionej i gwarom ludowym, [w:] Miasto: przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie, red. M. Święcicka, Bydgoszcz, s. 87–103.
Google Scholar
Rymut K., 1999, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno‑etymologiczny, Kraków.
Google Scholar
Ulanowski B., 1921, Starodawne prawa polskiego pomniki Tom XII, Księgi sądowe wiejskie Tom II, Krakow.
Google Scholar
decobazaar.com, [profil użytkowniczki Aga Ka]: https://www.decobazaar.com/aga‑ka (dostęp 16.06.2024).
Google Scholar
„Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego”, nr 61, 2004, https://poznan.uw.gov.pl/system/files/dzienniki/dziennik_nr_61_2004.pdf (dostęp
Google Scholar
06.2024).
Google Scholar
ewlina makula, tworzonki, rękodziełko [tablica na stronie], pinterest.com: https://it.pinterest.com/ewlinamakula/tworzonki‑r%C4%99kodzie%C5%82ko/ (dostęp 16.06.2024).
Google Scholar
genealodzy.pl [wyniki wyszukiwania dla nazwiska Tworzonek]: https://geneszukacz.genealodzy.pl/index.php?search_lastname=Tworzonek&from_date=&to_date=&rpp1=&bdm=&url1=&w=&lang=pol&op=se (dostęp 16.06.2024).
Google Scholar
geni.com: https://www.geni.com/family‑tree/html/start (dostęp 16.06.2024).
Google Scholar
geni.com [profil Rozalii Tworzonek]: https://www.geni.com/people/Rozalia‑Tworzonek/6000000185509372014 (dostęp 16.06.2024).
Google Scholar
„Język Polski” II, 1975 (marzec/kwiecień), red. J. Safarewicz, http://mbc.malopolska.pl/dlibra/plain‑content?id=21467 (dostęp 16.06.2024).
Google Scholar
myheritage.pl [wyniki wyszukiwania dla nazwiska Tworzonek]: https://www.myheritage.pl/research?formId=master&formMode=&action=query&qname=Name%20fn.%20fnmo.2%20fnmsvos.1%20fnmsmi.1%20ln.Tworzonek%20lnmo.4%20lnmsdm.1%20lnmsmf3.1%20lnmsrs.1 (dostęp 16.06.2024).
Google Scholar
somekind, Czy Twoje nazwisko jest na liście?, [wątek na stronie:] 4programmers.net, 12 czerwca 2011, https://4programmers.net/Forum/Off‑Topic/189747-czy_twoje_nazwisko_jest_na_liscie (dostęp 16.06.2024).
Google Scholar