From przyśpiewka to przyśpiewka. From the history of the genre
Article Sidebar
Main Article Content
Abstract
The subject of the article concerns terminological genological issues, including the description of speech genres from two perspectives: “external” (i.e. from the point of view of the researcher) and “internal” (from the point of view of the users of the genre). The starting point for the analyses undertaken is the thesis that both perspectives are documented by language and that they can be reconstructed from the linguistic plane, examining, among others, the names of the genre. The subject of the analyses is the name “przyśpiewka”, created by folklore researchers from outside the folk environment, and the analytical material is primarily data documented in general dictionaries of the Polish language and in dialectal dictionaries. The analysis showed the evolution of the meaning of the name “przyśpiewka” and the conceptualization of the genre itself. Originally, “przyśpiewka” was a term created by folklore researchers from outside the folk environment, and it showed the close connection between melody and word with dance. Over time, the term gained a broader meaning, encompassing short folk songs of an occasional nature, and in this meaning the word “przyśpiewka” functions in contemporary general Polish. In the second half of the 20th century, it also found its way into folk dialects. However, the name “przyśpiewka”, imported from outside the rural environment, refers to an internally diverse set of genological concepts. In fact, it is only the multitude of folk names that reveals how different perspectives this genre can be characterized.
Downloads
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Author, submitting a text to the editorial board of the journal “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica", certifies that the content of the article has not been published so far and that the work does not violate in any way the copyright or related rights of other person, as well as other rights of third parties, and that no one's rights to the work (or any part thereof) have been missed. After signing the contract, the property rights to the published materials are transferred to the Scientific Publisher of the University of the National Education Commission, Krakow.
“Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” is an open access journal, and all its content is made available free of charge to users and institutions under the Creative Commons CC-BY-NC-ND 4.0 license (attribution, non-commercial use, no derivative works). Under this license, the authors agree that their work may be lawfully reused for any purpose, except for commercial purposes, without the prior consent of the author or publisher. Everyone can read, download, copy, print, distribute and process these works, provided that the author's marking and the original publication place are correct. Published texts may not be used to create derivative works (e.g. to translate and publish in another language without the consent of the publisher). This is in line with the BOAI (Budapest Open Access Initiative) definition. "Studia Linguistica" does not charge for submitting or processing articles.
References
Adamowski J., 1994, Tam na Podlasiu. Pieśni ludowe z gminy Borki i ich wykonawcy, Lublin.
Google Scholar
Adamowski J., 1997, Pańszczyznońka. Podlaskie pieśni ludowe z repertuaru Aleksandry Daniluk, Biała Podlaska.
Google Scholar
Adamowski J., 2002, Wiedza potoczna informatorów jako podstawa systematyki tekstów folkloru, [w:] Genologia literatury ludowej, red. A. Mianecki, V. Wróblewska, Toruń, s. 37–46.
Google Scholar
Adamowski J., 2015, Zagadnienia systematyzacji materiału dokumentacyjnego w Dziełach Wszystkich Oskara Kolberga, [w:] Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, red. E. Antyborzec, Poznań, s. 25–35.
Google Scholar
Adamowski J., Bartmiński J., 1988, Z problemów systematyki polskiej pieśni ludowej, [w:] Z problemów badania kultury ludowej, red. T. Kłak, Katowice, s. 49–75.
Google Scholar
Adamowski J., Bartmiński J., 1991, Miejsce kryterium gatunkowego w systematyce tekstów folkloru, [w:] Folklórne žánre – archívy – katalógy. Oral literature – genres – archives – katalogues, red. H. Hlôšková, E. Krekovičová, Bratislava, s. 67–78.
Google Scholar
Adamowski J., Żuraw G., 1979, Tradycyjne nazewnictwo gatunkowe folkloru wierszowanego, „Literatura Ludowa” IV(6), s. 25–33.
Google Scholar
Bachtin M., 1986, Estetyka twórczości słownej, Warszawa.
Google Scholar
Balowski M., 2000, Świadomość gatunkowa a wzorzec normatywny (na przykładzie gatunków prasowych), [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 1: Mowy piękno wielorakie, red. D. Ostaszewska, Katowice, s. 316–329.
Google Scholar
Bartmiński J., 1981, Klasyfikacje gatunkowe a systematyka tekstów folkloru, [w:] Literatura popularna – folklor – język, t. 2, red. W. Nawrocki, M. Waliński, Katowice, s. 7–25.
Google Scholar
Bartmiński J., 1990, Folklor – język – poetyka, Wrocław.
Google Scholar
Bartmiński J., 2012, Jak opisywać gatunki mowy?, „Język a Kultura” XXIII, s. 13–32.
Google Scholar
Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., 2009, Tekstologia, Warszawa.
Google Scholar
Bartoszyński K., 2000a, Wobec genologii, [w:] Genologia dzisiaj, red. W. Bolecki, I. Opacki, Warszawa.
Google Scholar
Bartoszyński K., 2000b, Wobec genologii, „Teksty Drugie” V, s. 17–29 [fragmenty tekstu z: Bartoszyński 2000a].
Google Scholar
Borkowski I., 1999, Hasło wyborcze – gatunek mowy i jego funkcja w świadomości użytkowników polszczyzny (na materiale ankietowym), [w:] Mowa rozświetlona myślą. Świadomość normatywno‑stylistyczna współczesnych Polaków, red. J. Miodek, współudz. M. Zaśko-Zielińska, I. Borkowski, Wrocław, s. 269–282.
Google Scholar
Burszta W., 1992, Wymiary antropologicznego poznania kultury, Poznań.
Google Scholar
Dahlig P., 2006, Przyśpiewka i miniatura instrumentalna. Uwagi gatunkowe, „Polski Rocznik Muzykologiczny” V, s. 189–199.
Google Scholar
Gajda S., 1993, Gatunkowe wzorce wypowiedzi, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław, s. 245–258.
Google Scholar
Gajda S., 2014, Ku świadomości językowej, [w:] Świadomość językowa, red. J. Nocoń, A. Tabisz, Opole, s. 15–24.
Google Scholar
Głowiński M., 1967/1983, Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej, [w:] Proces historyczny w literaturze i sztuce, red. M. Janion, A. Piorunowa, Warszawa [Przedruk fragmentów w: Genologia polska. Wybór tekstów, red. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Warszawa 1983, s. 77–106].
Google Scholar
Głowiński M., 1998, Gatunki literackie, [w:] Dzieło wobec odbiorcy. Szkice z komunikacji literackiej, Kraków.
Google Scholar
Grabowski T., 1937, O pieśniach ludowych na Kaszubach, „Muzyka Polska” X, s. 457–459.
Google Scholar
Grajpel A., 2005, Znajomość cech muzycznych narodowych tańców polskich w grupie kandydatów na nauczycieli wychowania muzycznego, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Edukacja Muzyczna” I, s. 113–124.
Google Scholar
Grochowski P., 2015, Kolberg – „Nowy Kolberg” – cyberkolberg. Z problemów systematyki polskich pieśni ludowych, [w:] Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, red. E. Antyborzec, Poznań, s. 57–74.
Google Scholar
Grzmil-Tylutki H., 2007, Gatunek w świetle francuskiej teorii dyskursu, Kraków.
Google Scholar
Markiewicz H., 1965, Główne problemy wiedzy o literaturze, Kraków.
Google Scholar
Reinstein F., 1890, Pani Majstrowa z Podwala. Obrazek żywota rzemieślników ze Starego Miasta, „Wisła. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny” IV, s. 830–859.
Google Scholar
Rejter A., 2008, Genologia lingwistyczna w perspektywie analiz dyskursu – szanse i ograniczenia, „tekst i dyskurs – text und diskurs” I, s. 37–50.
Google Scholar
Sawicki S., 1976, Gatunek literacki: pojęcie klasyfikacyjne, typologiczne, polityczne?, [w:] Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, red. H. Markiewicz, J. Sławiński, Kraków, s. 204–211.
Google Scholar
Skwarczyńska S., 1947/1983, Z teorii literatury, Łódź [Fragmenty jako: Geneza i rozwój rodzajów literackich, przedruk w: Genologia polska. Wybór tekstów, red. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Warszawa 1983, s. 47–77].
Google Scholar
Skwarczyńska S., 1952/1983, Genologia literacka w świetle zadań nauki o literaturze, „Prace Polonistyczne” X, s. 363–377 [Przedruk w: Genologia polska. Wybór tekstów, red. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, Warszawa 1983, s. 9–25].
Google Scholar
Skwarczyńska S., 1965, Wstęp do nauki o literaturze, t. 3, Warszawa.
Google Scholar
Stęszewski J., 1974, Rzeczy, świadomość i nazwy w badaniach etnomuzykologicznych na przykładzie polskiego folkloru, „Rocznik Historii Sztuki” X, s. 39–55.
Google Scholar
Stoiński St.M. (zebr.), 1964, Pieśni żywieckie, Kraków.
Google Scholar
Szadura J., 2013, Przyśpiewki ludowe – cechy konstytutywne gatunku, „Język a Kultura” XXIII, s. 383–396.
Google Scholar
Szadura J., 2014, Przyśpiewka jako gatunek pragmatyczny, [w:] Lubelska pieśń ludowa na tle porównawczym, red. J. Bartmiński, B. Maksymiuk-Pacek, Lublin, s. 233–251.
Google Scholar
Ślawska M., 2019, Sztuka mediów. O świadomości gatunkowej dziennikarzy prasowych, Katowice.
Google Scholar
Ślawska M., 2023, O świadomości gatunkowej – wokół mediolingwistycznego modelu badań kompetencji nadawczych, „Rocznik Medioznawczy” II, s. 56–68.
Google Scholar
Wężowicz-Ziółkowska D., 2002, Polski erotyk ludowy. W stronę genologii liberalnej, [w:] Genologia literatury ludowej, red. A. Mianecki, V. Wróblewska, Toruń, s. 47–54.
Google Scholar
Wierzbicka A., 1983, Genry mowy, [w:] Tekst i zdanie. Zbiór studiów, red. T. Dobrzyńska, E. Janus, Wrocław.
Google Scholar
Wierzbicka A., 1999, Język, umysł, kultura, red. J. Bartmiński, Warszawa.
Google Scholar
Wilkoń A., 2011, O gatunkach niemających nazwy. Komunikat, [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 4: Gatunek a komunikacja społeczna, red. D. Ostaszewska, przy współudziale J. Przyklenk, Katowice, s. 19–22.
Google Scholar
Witosz B., 2001, Gatunek – sporny(?) problem współczesnej refleksji tekstologicznej, „Teksty Drugie” V, s. 67–85.
Google Scholar
Witosz B., 2005, Genologia lingwistyczna. Zarys problematyki, Katowice.
Google Scholar
Wojtak M., 1999, Polityka językowa w administracyjno-prawnej sferze komunikacyjnej, [w:] Polska polityka językowa na przełomie tysiącleci, red. J. Mazur, Lublin, s. 113–123.
Google Scholar
Wojtak M., 2004, Gatunki prasowe, Lublin.
Google Scholar
Wojtak M., 2009, Wzorce zachowań językowych a praktyka komunikacyjna, [w:] Kształtowanie się wzorów i wzorców językowych, red. A. Piotrowicz, K. Skibski, M. Szczyszek, Poznań, s. 21–31.
Google Scholar
Wojtak M., 2014, Genologiczna analiza tekstu, „Prace Językoznawcze” XVI(3), s. 63–71.
Google Scholar
Wojtak M., 2016, Zmienność w jedności, czyli o gatunkach prasowych i ich metamorfozach, [w:] Problemy i nadzieje współczesnego dziennikarstwa, red. G. Filip, Rzeszów, s. 112–113.
Google Scholar
Wojtak M., 2019, Genologia medialna czy po prostu genologia, [w:] Współczesne media. Problemy i metody badań nad mediami, t. 2, red. I. Hofman, D. Kępa-Figura, Lublin, s. 189–204.
Google Scholar
Wojtak M., 2019, Wprowadzenie do genologii, Lublin.
Google Scholar
Zaśko-Zielińska M., 2001, Klasyfikowanie nazw gatunków mowy jako metoda badania świadomości gatunkowego zróżnicowania języka (założenia, rezultaty, wnioski), „Kształcenie Językowe” I, Wrocław, s. 37–51.
Google Scholar
Zaśko-Zielińska M., 2002, Przez okno świadomości. Gatunki mowy w świadomości użytkowników języka, Wrocław.
Google Scholar
Zdunkiewcz-Jedynak D., 2008, Wykłady ze stylistyki, Warszawa.
Google Scholar
Zwolski E., 1978, Choreia – muza i bóstwo w religii greckiej, Warszawa.
Google Scholar
Żydek-Bednarczuk U., 2005, Wprowadzenie do lingwistycznej analizy tekstu, Kraków.
Google Scholar
Źródła i opracowania:
Google Scholar
Brzuskowska M. (zebr. i oprac.), 1990, Pieśni domowe i polne śpiewanki, Zamość.
Google Scholar
Chyżyński M. (wyb., transkrypcja, oprac.), 2014, Wyryki. Śladem zapomnianych pieśni, Lublin.
Google Scholar
Lisakowski J., 1971, Pieśni kaliskie, Kraków.
Google Scholar
Oleszczuk A., 1983, Pieśni ludowe znad Prosny, Kalisz.
Google Scholar
Oleszczuk A., 1973, Podlaskie wesele w opracowaniu scenicznym z muzyką i rycinami.
Google Scholar
Oleszczuk A., 1965, Pieśni ludowe z Podlasia, Wrocław.
Google Scholar
Oleszczuk A., 1960, Przyśpiewki weselne na Podlasiu, „Literatura Ludowa” II–III, s. 52–57.
Google Scholar
Oleszczuk A., 1951, Ludowe obrzędy weselne na Podlasiu, Lublin–Łódź.
Google Scholar
Sadownik J. (red.), 1957, Pieśni Podhala. Antologia, przygotował zespół Z. Jaworska, A. Mioduchowska, J. Sadownik, A. Śledziewski, część muzyczną przyg. A. Szurmiak-Bogucka, Kraków.
Google Scholar
Rak M., 2016, Materiały do etnografii Podhala, Kraków.
Google Scholar
Skwarczyński Z., 1983, Przyśpiewki weselne Jeżowa i okolic, „Prace Polonistyczne / Studies in Polish Literature” XXXIX, s. 329–347.
Google Scholar
Sobczyk W. (wyb. i oprac.), 1982, Polskie przyśpiewki ludowe, Warszawa.
Google Scholar
Szymańska J., 1997, Przegląd repertuaru pieśni ludowych, [w:] Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 2: Kaszuby, część 1: Pieśni obrzędowe, [oprac.] L. Bielawski, A. Mioduchowska, Warszawa, s. 113–128.
Google Scholar
Wicher P. vel. Płatek P., 1971, Na psa urok. Miejskie i wiejskie tajne zaśpiewy, Kraków.
Google Scholar