Odolan – the mysterious Polish dialectal name of valerian (Valeriana officinalis L.)

Main Article Content

Jadwiga Waniakowa
https://orcid.org/0000-0002-1651-1572

Abstract

The aim of the article is to investigate the origin of the Polish dialectal name odolan, which refers to valerian (Valeriana officinalis L.). On the basis of historical‑comparative analysis of the Slavic language material, it can be concluded that the name odolan is probably a late borrowing from Ukrainian dialects. It is related to the Proto‑Slavic form *odolěn, which is a derivative of the verb *odolěti ‘to defeat, to win’, derived from the Proto‑Slavic *dolja ‘success or failure, good or bad fate, destiny’. The Proto‑Slavic form *odolěn is motivated by the widely known healing and magical properties of valerian, but it is not a calque of Med. Lat. valeriana, because this Latin name is unlikely to be related to the verb valēre ‘to be strong, powerful; have an advantage, dominate’, and is most likely an adjectival derivative from the name of the Roman province of Valeria.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

How to Cite
Waniakowa, J. (2023) “Odolan – the mysterious Polish dialectal name of valerian (Valeriana officinalis L.)”, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica, (18), pp. 313–326. doi: 10.24917/20831765.18.22.
Section
Articles

References

ROZWIĄZANIE SKRÓTÓW
Google Scholar

BER – Georgiev V., Duridanov I., 1971–., Bʺlgarski etimologičen rečnik, Sofija: [Георгиев В., Дуриданов И., 1971–., Български етимологичен речник, София].
Google Scholar

Bezlaj ES –Bezlaj F., 1977–2005, Etimološki slovar slovenskego jezika, t. I–V, Ljubljana.
Google Scholar

ESSJ – Ètimologičeskij slovarʹ slavânskih âzykov. Praslavânskij leksičeskij fond, red. O.N. Trubačev, A.F. Žuravlev, Ž.Ž. Varbot, Moskva 1974–: [Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд, ред. О.Н. Трубачев, А.Ф. Журавлев, Ж.Ж. Варбот, Москва 1974–].
Google Scholar

FF – Flora i fitonimy na pograniczu polsko‑ukraińskim, red. F. Czyżewski, D. Urban, Lublin 2006.
Google Scholar

Fischer Rośliny –Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J., Klepacki P., 2016, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera, Wrocław.
Google Scholar

HAT –Sadnik L., Aizetmüller R., 1955, Handwörterbuch zu den altkirchenslavischen Texten, Heidelberg.
Google Scholar

kart. SGP – kartoteka Słownika gwar polskich, opr. przez Pracownię Dialektologii Polskiej (dawniej: Zakład Dialektologii Polskiej) Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie.
Google Scholar

Majewski SN – Majewski E., 1889–1898, Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich […], t. I–II, Warszawa.
Google Scholar

Paluch ZZ –Paluch A., 1989, Zerwij ziele z dziewięciu miedz. Ziołolecznictwo ludowe w Polsce w XIX i na początku XX wieku, Wrocław.
Google Scholar

PZZ – Kwaśniewska J., Skulimowski J., Tumiłowicz H., 1956, Poradnik zbieracza ziół, Warszawa.
Google Scholar

SEBor – Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Google Scholar

SEBr – Brückner A., 1974, Słownik etymologiczny języka polskiego, wyd. III, Warszawa.
Google Scholar

SEW – Berneker E., 1908–1914, Slavisches etymologisches Wörterbuch, (A‑morъ), Heidelberg.
Google Scholar

SGP – Słownik gwar polskich, opr. przez Pracownię Dialektologii Polskiej (dawniej: Zakład Dialektologii Polskiej) Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie, red. M. Karaś, S. Urbańczyk, J. Reichan, J. Okoniowa, B. Grabka, R. Kucharzyk, Wrocław–Kraków 1979–.
Google Scholar

SGPKarł –Karłowicz J., 1900–1911, Słownik gwar polskich, t. I–VI, Kraków.
Google Scholar

Simonović BR – Simonović D., 1959, Botanički rečnik. Imena bil̂aka […], Beograd: [Симоновић Д., 1959, Ботанички речник. Имена биљака […], Белград].
Google Scholar

Skok ER –Skok P., 1971–1974, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga bezika, t. I–IV, Zagreb.
Google Scholar

SRNG – Slovarʹ russkih narodnyh govorov, cost. (s II t. gl. red.) F.P. Filin, Moskva–Leningrad 1965–: [Словарь русских народных говоров, cост. (с II т. гл. ред.) Ф.П. Филин, Москва–Ленинград 1965–].
Google Scholar

SSSL – Indeks do Słownika stereotypów i symboli ludowych, t. II. Rośliny (nieopublikowany wydruk udostępniony mi uprzejmie przez prof. Annę Tyrpę za zgodą prof. Jerzego Bartmińskiego).
Google Scholar

SSSL Zioła – Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja: J. Bartmiński, zastępca redaktora: S. Niebrzegowska‑Bartmińska, t. II: Rośliny, cz. 4: Zioła, Lublin 2019.
Google Scholar

SStp – Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. I–XI, Wrocław 1953–2002.
Google Scholar

SW – Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W., 1900–1927, Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa.
Google Scholar

Šugar HBI – Šugar I., MMVIII [2008], Hrvatski biljni imenoslov. Nomenclator botanicus croaticus, Zagreb.
Google Scholar

Vasmer ES – Fasmer M., 1964–1973, Ètimologičeskij slovarʹ russkogo âzyka. Perevod s nem. dopolneniâ O.N. Trubačeva, t. I–IV, Moskva: [Фасмер M., 1964–1973, Этимологический словарь русского языка. Перевод с нем. и дополнения О.Н. Трубачева, t. I–IV, Москва].
Google Scholar

BIBLIOGRAFIA
Google Scholar

Achtarov B. (red.), 1939, Materiali za bʺlgarski botaničenʺ rečnikʺ, Sofija: [Ахтаровъ Б. (ред.), 1939, Материали за български ботаниченъ речникъ, София].
Google Scholar

André J., 1956, Lexique des termes de botanique en latin, Paris.
Google Scholar

Annenkov N.I., 1878, Botaničeskij slovarʹ […], Sanktpeterburg: [Анненкоъ Н.И., 1878, Ботанический словарь […], Санкт‑Петербург].
Google Scholar

Budziszewska W., 1965, Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej, Wrocław–Kraków–Warszawa.
Google Scholar

Buffa F., 1972, Vznik a vývin slovenskej botanickej nomenklatúry. K histórii slovenského odborného slovníka, Bratislava.
Google Scholar

Chodurska H., 2003, Ze studiów nad fitonimami rękopiśmiennych zielników wschodniosłowiańskich XVII–XVIII wieku, Kraków.
Google Scholar

Cieślikowa A., 1990, Staropolskie odapelatywne nazwy osobowe. Proces onimizacji, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Czikow P., Łaptiew J., 1988, Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, tłum. H. Terpińska‑Ostrowska, wyd. IV, Warszawa.
Google Scholar

Derksen R., 2008, Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon, Leiden–Boston.
Google Scholar

Dębowiak P., Waniakowa J., 2019, Semantic Motivation of Plant Names as Part of their Etymology, [w:] The Landscape of Lexicography, red. A. Villalva, G. Williams, Lisboa–Aveiro, s. 173–200.
Google Scholar

Flora i fitonimy na pograniczu polsko‑ukraińskim, red. F. Czyżewski, D. Urban, Lublin 2006.
Google Scholar

Genaust H., 2005, Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen, Dritte, vollständig überarbeitete und erweiterte Ausgabe, Hamburg.
Google Scholar

Kalezić M., 2012, „S.-Cr. odoljen ‘Valeriana celtica’ (an etymological note)”, [w:] Studia etymologica Brunensia, t. 15: Theory and Empiricism in Slavonic Diachronic Linguistics, red. I. Janyšková, H. Karlíková, Praha, s. 127–141.
Google Scholar

Karlin M., 1964, Slovenska imena naših zdravilnih rastlin, Ljubljana.
Google Scholar

Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J., Klepacki P., 2016, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera, Wrocław.
Google Scholar

Kwaśniewska J., Skulimowski J., Tumiłowicz H., Poradnik zbieracza ziół, Warszawa 1956.
Google Scholar

Machek V., 1954, Česká a slovenská jména rostlin, Praha.
Google Scholar

Makowiecki S., 1936, Słownik botaniczny łacińsko‑małoruski, Kraków.
Google Scholar

Marzell H., 2000, Wörterbuch der deutschen Pflanzennamen, t. I–V, Lizenzausgabe Parkland Verlag, Fotomechanischer Nachdruck der Erstausgabe 1943–1958, Köln.
Google Scholar

Merkulova V.A., 1967, Očerki po russkoj nomenklature rastenij. Travy, griby, âgody, Moskva: [Меркулова В.А., 1967, Очерки по русской номенклатуре растений. Травы, грибы, ягоды, Москва].
Google Scholar

Paluch A., 1989, Zerwij ziele z dziewięciu miedz. Ziołolecznictwo ludowe w Polsce w XIX i na początku XX wieku, Wrocław.
Google Scholar

Plevačová H., 2000, K rodině psl. odolěnъ, [w:] Studia etymologica Brunensia, t. 1, red. I. Janyšková, H. Karlíková, Praha, s. 267–269.
Google Scholar

Podbielkowski Z., Sudnik‑Wójcikowska B., 2003, Słownik roślin użytkowych, wyd. VII poprawione i uzupełnione, Warszawa.
Google Scholar

Rejewski M., 2016, Nazwy roślin, Toruń.
Google Scholar

Rostafiński J., 1900, Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin […], Kraków.
Google Scholar

Rostafiński J., 1903, Rośliny miłośnicze, [w:] Z. Gloger, Encyklopedja staropolska ilustrowana, t. IV, Warszawa, s. 193–197.
Google Scholar

Rymut K., 1987, Nazwy miast Polski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Google Scholar

Rystonová I., 2007, Průvodce lidovými názvy rostlin i jiných léčivých přírodnin a jejich produktů, Praha.
Google Scholar

Sadnik L., Aizetmüller R., Handwörterbuch zu den altkirchenslavischen Texten, Heidelberg 1955.
Google Scholar

Spólnik A., 1990, Nazwy polskich roślin do XVIII wieku, Prace Komisji Językoznawstwa PAN w Krakowie, nr 58, Wrocław–Kraków–Warszawa.
Google Scholar

Svoboda J., 1964, Staročeska osobní jména a naše příjmení, Praha.
Google Scholar

Šulek B., 1879, Jugoslavenski imenik bilja, Zagreb.
Google Scholar

Taszycki W., 1925, Najdawniejsze polskie imiona osobowe, Kraków; przedruk w: Taszycki W., 1958, Rozprawy i studia polonistyczne, t. I, Wrocław, s. 32–148.
Google Scholar

Vajs N., 2003, Hrvatska povijesna fitonimija, Zagreb.
Google Scholar

Waniakowa J., 2012, Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Zagadnienia ogólne, Kraków.
Google Scholar

ŹRÓDŁA INTERNETOWE
Google Scholar

Kozłek lekarski – właściwości i zastosowanie (tekst z 18.12.2018 na portalu Cefarm24.pl), https://www.cefarm24.pl/czytelnia/natura/kozlek-lekarski-wlasciwosci-zastosowanie/ (dostęp 18.04.2023).
Google Scholar

TLFI – Le Trésor de la Langue Française informatisé, http://www.atilf.fr/tlfi, ATILF – CNRS & Université de Lorraine (dostęp 29.04.2023).
Google Scholar

Valeriana officinalis (kozłek lekarski, waleriana) (tekst na portalu Hydroflora.pl), https://rosliny-wodne.pl/strefa-0-sucholubna/470-valeriana-officinalis-kozlek-lekarski-waleriana. html (dostęp 18.04.2023).
Google Scholar

Waleriana. Valeriana officinalis, [w:] NeuroExpert. Encyklopedia neurofizjologii, https://neuroexpert.org/wiki/waleriana-valeriana-officinalis/ (dostęp 18.04.2023).
Google Scholar