The figure of the devil used to evaluate the actions of man in phrasematics
Article Sidebar
Main Article Content
Abstract
The paper presents phrasemes from the lexical-semantic field DIABEŁ (DEVIL) in an anthropocentric perspective. The purpose is to describe these units that show what features and aspects of man’s activity – manifested in undertaking and carrying out different actions – have made these actions acquire a devilish character in phrasematics, and consequently – negative evaluation. A significant majority of phrasemes name behaviours, which – taking into account the way in which the actions are performed, as well as their intensity – are distinguished by lack of moderation and exceeding the conventionally accepted norm. As extremes located on the right side of the axis (slowly – fast, little – much, quietly – loudly), according to a popular belief (colloquial, sensible rationality – common-sense knowledge) are treated as unnatural and do not gain acceptance.
Downloads
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Author, submitting a text to the editorial board of the journal “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica", certifies that the content of the article has not been published so far and that the work does not violate in any way the copyright or related rights of other person, as well as other rights of third parties, and that no one's rights to the work (or any part thereof) have been missed. After signing the contract, the property rights to the published materials are transferred to the Scientific Publisher of the University of the National Education Commission, Krakow.
“Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” is an open access journal, and all its content is made available free of charge to users and institutions under the Creative Commons CC-BY-NC-ND 4.0 license (attribution, non-commercial use, no derivative works). Under this license, the authors agree that their work may be lawfully reused for any purpose, except for commercial purposes, without the prior consent of the author or publisher. Everyone can read, download, copy, print, distribute and process these works, provided that the author's marking and the original publication place are correct. Published texts may not be used to create derivative works (e.g. to translate and publish in another language without the consent of the publisher). This is in line with the BOAI (Budapest Open Access Initiative) definition. "Studia Linguistica" does not charge for submitting or processing articles.
References
Adamowski J., 1996, Obraz karczmy w przysłowiach polskich, „Twórczość Ludowa” 3, s. 17–22.
Google Scholar
Andrzejczak H., 2007, „Zamiast anioła za nogi, złapał diabła za rogi” – polska frazeologia anielsko‑diabelska, [w:] Anioły i diabły wobec dzieci, red. J.A. Kurzeja, Kraków, s. 103–127.
Google Scholar
Brzozowska‑Krajka A., 1998, Kto popija i pojada, to mu się dobrze układa. Ludowa etykieta konsumpcyjna, [w:] Oczywisty urok biesiadowania, red. P. Kowalski, Wrocław, s. 77–84.
Google Scholar
Chlebda W., 1991/2003, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Łask, wyd. 2 uzup. [wyd. 1: Opole 1991].
Google Scholar
Chlebda W., 1993/2001, Frazematyka, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 335–342. Pierwodruk [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. II: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław, s. 327–334.
Google Scholar
Chlebda W., 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole.
Google Scholar
Długosz K., 2001, Obraz diabła w języku i kulturze, [w:] tegoż, Język, religia, kultura, Szczecin, s. 158–168.
Google Scholar
Długosz K., 2007, Językowy obraz diabła w przysłowiach, „Prace Filologiczne” 53, s. 153–158.
Google Scholar
Durkheim É., 2010, Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii, przeł. i wstępem opatrzyła A. Zadrożyńska, wstęp do wydania polskiego E. Tarkowska, Warszawa.
Google Scholar
Dziewońska‑Kiss D., Ráduly Z., 2013, Obraz diabła w polskiej i węgierskiej frazeologii, „Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae” 58 (2), s. 313–319.
Google Scholar
Dźwigoł R., 2011, Boskie a diabelskie – na podstawie polskich przysłów i frazeologizmów, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” VI: Dialog z tradycją, cz. 1, red. S. Koziara, E. Młynarczyk, B. Skowronek, s. 208–223.
Google Scholar
Dźwigoł R., 2014, O aktywności człowieka – na podstawie jednostek frazeologicznych z komponentem ‘diabeł’, [w:] Język w środowisku wiejskim. Gwara – społeczeństwo – kultura, t. II, red. E. Rudnicka‑Fira, M. Błasiak‑Tytuła, Kraków, s. 133–150.
Google Scholar
Dźwigoł R., 2015, O człowieku w aspekcie fizycznym – na podstawie jednostek frazeologicznych z komponentem diabeł, [w:] Problemy Frazeologii Europejskiej, t. X, s. 111–130.
Google Scholar
Dźwigoł R., 2016, Ś ciebie mo dioboł pociechę. O charakterze człowieka na podstawie frazeologizmów i paremii z pola leksykalno‑semantycznego , [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa, red. M. Rak, K. Sikora, Kraków, s. 195–208.
Google Scholar
Dźwigoł R., 2018, Frazemy z pola leksykalno‑semantycznego DIABEŁ wyrażające i opisujące cechy charakteru człowieka, [w:] W kręgu dawnej polszczyzny, t. V, red. M. Mączyński, E. Horyń, E. Zmuda, Kraków, s. 37–69.
Google Scholar
Gaweł M., 2015, Masz diable kaftan! – frazeologizmy zawierające leksemy: bies, czart, diabeł, szatan, [w:] Nowe zjawiska w języku, tekście i komunikacji, t. V: Frazeologizmy, red. I. Kosek, R. Makarewicz, K. Zawilska, Olsztyn, s. 48–55.
Google Scholar
Głażewski J., 2010, Diabeł tkwi w… przysłowiach, „Przegląd Powszechny” 3 (1063), s. 75–80.
Google Scholar
Hołówka T., 1986, Myślenie potoczne, przedm. M. Czerwiński, Warszawa.
Google Scholar
Iwczenko J., 2005, Funkcje oraz predykaty diabła we frazeologii polskiej i ukraińskiej. Rekonstrukcja wyobrażeń ludowych, [w:] Folklor w badaniach współczesnych, red. A. Mianecki, A. Osińska, L. Podziewska, Toruń, s. 211–217.
Google Scholar
Ìvčenko Â., 2007a, Obraz čorta u polʹsʹkìj frazeologìčnìj ta paremìologìčnìj kartinì svìtu, [w:] Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków, red. W. Chlebda, Opole, s. 213–218 [Івченко Я., 2007a, Образ чорта у польській фразеологічній та пареміологічній картині світу, [w:] Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków, red. W. Chlebda, Opole, s. 213–218].
Google Scholar
Iwczenko J., 2007b, Postać diabła we frazeologii i paremiologii polskiej i wschodniosłowiańskiej, Lublin, Uniwersytet Marii Curie‑Skłodowskiej. Niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. Jana Adamowskiego.
Google Scholar
Iwczenko J., 2008, Pan w zielonym stroju. Diabeł w paremiologii i frazeologii łużyckiej, „Lětopis. Časopis za rěč, stawizny a kulturu Łužiskich Serbow”. „Zeitschrift für sorbische Sprache, Geschichte und Kultur”, s. 126–135.
Google Scholar
Iwczenko J., 2009, Diabeł we frazeologii polskiej i rosyjskiej. Motywy główne, „Acta Polono‑Ruthenica” 14, s. 385–396.
Google Scholar
Kaczan A., 2005, Obraz anioła i diabła w przysłowiach i frazeologizmach, [w:] Humanista wobec tradycji i współczesności. Prace z etnolingwistyki i logopedii, red. S. Wasiuta, M. Wójcicka, Lublin, s. 71–83.
Google Scholar
Kulak I., 2022, Elementy ludowego obrazu człowieka, [w:] tejże, Ludowy obraz człowieka utrwalony w nazwach roślin – na przykładzie leksyki górali rabczańskich, Kraków, s. 365–392.
Google Scholar
Łeńska‑Bąk K., 2008, Nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu. Obżarstwo w dyskursie obrzędowym i literaturze sowizdrzalskiej, „Literatura Ludowa” 2, s. 13–26.
Google Scholar
Michalec A., Niebrzegowska‑Bartmińska S., 2019, Jak chłop u diabła pieniądze pożyczał. Polska demonologia ludowa w przekazach ustnych, Lublin.
Google Scholar
Pajdzińska A., 1991/2006, Wartościowanie we frazeologii, [w:] Język a Kultura, t. 3: Wartościowanie w języku i tekście, red. J. Puzynina, J. Anusiewicz, Wrocław, s. 15–28. Przedruk [w:] tejże, Studia frazeologiczne, Łask 2006, s. 114–128.
Google Scholar
Piotrowski R., 2017, Diabelscy muzykanci i tancerze w materiałach folklorystycznych i etnograficznych, „Literatura Ludowa” 3, s. 3–12.
Google Scholar
Piotrowski R., 2023, Co nagle, to po diable. Nagłość i dynamika w kontekście wierzeń o świecie nadprzyrodzonym, [w:] tegoż, Diabeł tkwi w szczegółach. Znaki świata nadprzyrodzonego w życiu codziennym wsi polskiej XIX i XX wieku w świetle przekazów folklorystycznych i etnograficznych. Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. Violetty Wróblewskiej, prof. UMK, Toruń, s. 127–177, https://bip.umk.pl/attachments/2280/download (dostęp: 12.01.2023).
Google Scholar
Rak M., 2016, Wartościowanie w animalistycznej frazematyce gwar polskiego Podtatrza, [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa, red. M. Rak, K. Sikora, Kraków, s. 89–108.
Google Scholar
Różańska K., 2008, Językowo‑kulturowy obraz mocy piekielnych w rosyjskiej i polskiej frazeologii i paremiologii, „Acta Polono‑Ruthenica” 13, s. 469–486.
Google Scholar
Skorupska‑Raczyńska E., 2008, Językowy obraz diabła w polszczyźnie ogólnej, [w:] Szatan w religii i kulturze, red. ks. S. Bukalski, Szczecin, s. 187–200.
Google Scholar
Styk J., 1988, Ewolucja chłopskiego systemu wartości. Analiza historyczno‑socjologiczna, Lublin.
Google Scholar
Szpila G., 2003, Krótko o przysłowiu, Kraków.
Google Scholar
Taranek M., 2012, Obraz diabła w węgierskiej frazeologii, „Acta Philologica. Uniwersytet Warszawski. Wydział Neofilologii” 42, s. 24–9.
Google Scholar
Treder J., 2000, Człowiek i jego sprawy w przysłowiach, [w:] Kaszubi – wierzenia i twórczość. Ze Słownika Sychty zgromadził i ułożył Jerzy Treder, Gdańsk, s. 207–214.
Google Scholar
Tyrpa A., 2019, Wariantywność frazematyki w gwarach polskich, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” 14, s. 246–257.
Google Scholar
Tyrpa A., Rak M., 2010, Onomazjologiczne ujęcie frazematyki gwarowej, [w:] Język polski – wczoraj, dziś, jutro…, red. B. Czopek‑Kopciuch, P. Żmigrodzki, Kraków, s. 351–366.
Google Scholar
Tyrpa A., Rak M., 2015, Założenia słownikowego opisu frazematyki gwarowej, [w:] Problemy Frazeologii Europejskiej, t. X, s. 7–21.
Google Scholar
Wasiuta S., 2012, Kulturowe tło opozycji ciała i ducha w świetle przysłów, [w:] Ciało i duch w języku i w kulturze, red. M. Łaszkiewicz, S. Niebrzegowska‑Bartmińska, S. Wasiuta, Lublin, s. 49–62.
Google Scholar