Figura diabła wykorzystywana do wartościowania działań człowieka we frazematyce
Article Sidebar
Main Article Content
Abstrakt
The paper presents phrasemes from the lexical-semantic field DIABEŁ (DEVIL) in an anthropocentric perspective. The purpose is to describe these units that show what features and aspects of man’s activity – manifested in undertaking and carrying out different actions – have made these actions acquire a devilish character in phrasematics, and consequently – negative evaluation. A significant majority of phrasemes name behaviours, which – taking into account the way in which the actions are performed, as well as their intensity – are distinguished by lack of moderation and exceeding the conventionally accepted norm. As extremes located on the right side of the axis (slowly – fast, little – much, quietly – loudly), according to a popular belief (colloquial, sensible rationality – common-sense knowledge) are treated as unnatural and do not gain acceptance.
Downloads
Article Details
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając tekst do redakcji czasopisma „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, zaświadcza, iż jest on rezultatem wyłącznie jego własnej twórczości, że treść artykułu nie była dotychczas publikowana oraz że utwór nie narusza w żadnym stopniu praw autorskich ani praw pokrewnych innych osób, jak również innych praw osób trzecich, a także, że niczyje prawa do utworu (lub jego jakiejkolwiek części) nie zostały pominięte. Po podpisaniu umowy prawa majątkowe do opublikowanych materiałów zostają przeniesione na Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Rocznik „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest udostępniana bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach licencji Creative Commons CC-BY-NC-ND 4.0 (uznanie autorstwa, użycie niekomercyjne, bez utworów zależnych). Na podstawie tej licencji autorzy zgadzają się, że ich prace mogą być zgodnie z prawem ponownie wykorzystywane do jakichkolwiek celów, za wyjątkiem celów komercyjnych, bez konieczności uzyskania uprzedniej zgody ze strony autora lub wydawcy. Każdy może prace te czytać, pobierać, kopiować, drukować, rozpowszechniać oraz przetwarzać, pod warunkiem poprawnego oznaczenia autorstwa oraz oryginalnego miejsca publikacji. Publikowanych tekstów nie można wykorzystywać do tworzenia utworów zależnych (np. do tłumaczenia ich i publikowania w innym języku bez zgody wydawcy). Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative) „Studia Linguistica”nie pobiera opłat za składanie artykułów ani ich przetwarzanie.
Autor, przesyłając artykuł do redakcji „Studia Linguistica”, bezwględnie zgadza się z poniższymi punktami:
-
Oświadczam, że jestem Autorem lub Współautorem nadesłanego tekstu. Przesłany tekst nie był nigdzie publikowany, jest całkowicie oryginalny i nie narusza w żadnym stopniu praw autorskich ani praw pokrewnych innych osób, jak również innych praw osób trzecich, a także, że niczyje prawa do utwory nie zostały pominięte.
-
Oświadczam, że nadesłany tekst nie został złożony do recenzji lub/i publikacji w innym czasopiśmie.
-
Przyjmuję do wiadomości, że Autor ponosi pełną odpowiedzialność za każdy przypadek plagiatu, niezależnie od tego, czy został on wykryty podczas procesu recenzji, czy po publikacji w „Studia Linguistica”.
-
Oświadczam, że ponoszę pełną odpowiedzialność finansową i prawną za wszelkie roszczenia związane z utworem.
-
Potwierdzam uznanie wszystkich źródeł danych wykorzystanych i cytowanych w badaniach.
-
Potwierdzam, że artykuł został wykonany z należytą starannością zgodnie ze standardami edytorskimi „Studia Linguistica”.
Bibliografia
Adamowski J., 1996, Obraz karczmy w przysłowiach polskich, „Twórczość Ludowa” 3, s. 17–22.
Google Scholar
Andrzejczak H., 2007, „Zamiast anioła za nogi, złapał diabła za rogi” – polska frazeologia anielsko‑diabelska, [w:] Anioły i diabły wobec dzieci, red. J.A. Kurzeja, Kraków, s. 103–127.
Google Scholar
Brzozowska‑Krajka A., 1998, Kto popija i pojada, to mu się dobrze układa. Ludowa etykieta konsumpcyjna, [w:] Oczywisty urok biesiadowania, red. P. Kowalski, Wrocław, s. 77–84.
Google Scholar
Chlebda W., 1991/2003, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Łask, wyd. 2 uzup. [wyd. 1: Opole 1991].
Google Scholar
Chlebda W., 1993/2001, Frazematyka, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 335–342. Pierwodruk [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. II: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław, s. 327–334.
Google Scholar
Chlebda W., 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole.
Google Scholar
Długosz K., 2001, Obraz diabła w języku i kulturze, [w:] tegoż, Język, religia, kultura, Szczecin, s. 158–168.
Google Scholar
Długosz K., 2007, Językowy obraz diabła w przysłowiach, „Prace Filologiczne” 53, s. 153–158.
Google Scholar
Durkheim É., 2010, Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii, przeł. i wstępem opatrzyła A. Zadrożyńska, wstęp do wydania polskiego E. Tarkowska, Warszawa.
Google Scholar
Dziewońska‑Kiss D., Ráduly Z., 2013, Obraz diabła w polskiej i węgierskiej frazeologii, „Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae” 58 (2), s. 313–319.
Google Scholar
Dźwigoł R., 2011, Boskie a diabelskie – na podstawie polskich przysłów i frazeologizmów, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” VI: Dialog z tradycją, cz. 1, red. S. Koziara, E. Młynarczyk, B. Skowronek, s. 208–223.
Google Scholar
Dźwigoł R., 2014, O aktywności człowieka – na podstawie jednostek frazeologicznych z komponentem ‘diabeł’, [w:] Język w środowisku wiejskim. Gwara – społeczeństwo – kultura, t. II, red. E. Rudnicka‑Fira, M. Błasiak‑Tytuła, Kraków, s. 133–150.
Google Scholar
Dźwigoł R., 2015, O człowieku w aspekcie fizycznym – na podstawie jednostek frazeologicznych z komponentem diabeł, [w:] Problemy Frazeologii Europejskiej, t. X, s. 111–130.
Google Scholar
Dźwigoł R., 2016, Ś ciebie mo dioboł pociechę. O charakterze człowieka na podstawie frazeologizmów i paremii z pola leksykalno‑semantycznego , [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa, red. M. Rak, K. Sikora, Kraków, s. 195–208.
Google Scholar
Dźwigoł R., 2018, Frazemy z pola leksykalno‑semantycznego DIABEŁ wyrażające i opisujące cechy charakteru człowieka, [w:] W kręgu dawnej polszczyzny, t. V, red. M. Mączyński, E. Horyń, E. Zmuda, Kraków, s. 37–69.
Google Scholar
Gaweł M., 2015, Masz diable kaftan! – frazeologizmy zawierające leksemy: bies, czart, diabeł, szatan, [w:] Nowe zjawiska w języku, tekście i komunikacji, t. V: Frazeologizmy, red. I. Kosek, R. Makarewicz, K. Zawilska, Olsztyn, s. 48–55.
Google Scholar
Głażewski J., 2010, Diabeł tkwi w… przysłowiach, „Przegląd Powszechny” 3 (1063), s. 75–80.
Google Scholar
Hołówka T., 1986, Myślenie potoczne, przedm. M. Czerwiński, Warszawa.
Google Scholar
Iwczenko J., 2005, Funkcje oraz predykaty diabła we frazeologii polskiej i ukraińskiej. Rekonstrukcja wyobrażeń ludowych, [w:] Folklor w badaniach współczesnych, red. A. Mianecki, A. Osińska, L. Podziewska, Toruń, s. 211–217.
Google Scholar
Ìvčenko Â., 2007a, Obraz čorta u polʹsʹkìj frazeologìčnìj ta paremìologìčnìj kartinì svìtu, [w:] Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków, red. W. Chlebda, Opole, s. 213–218 [Івченко Я., 2007a, Образ чорта у польській фразеологічній та пареміологічній картині світу, [w:] Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków, red. W. Chlebda, Opole, s. 213–218].
Google Scholar
Iwczenko J., 2007b, Postać diabła we frazeologii i paremiologii polskiej i wschodniosłowiańskiej, Lublin, Uniwersytet Marii Curie‑Skłodowskiej. Niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. Jana Adamowskiego.
Google Scholar
Iwczenko J., 2008, Pan w zielonym stroju. Diabeł w paremiologii i frazeologii łużyckiej, „Lětopis. Časopis za rěč, stawizny a kulturu Łužiskich Serbow”. „Zeitschrift für sorbische Sprache, Geschichte und Kultur”, s. 126–135.
Google Scholar
Iwczenko J., 2009, Diabeł we frazeologii polskiej i rosyjskiej. Motywy główne, „Acta Polono‑Ruthenica” 14, s. 385–396.
Google Scholar
Kaczan A., 2005, Obraz anioła i diabła w przysłowiach i frazeologizmach, [w:] Humanista wobec tradycji i współczesności. Prace z etnolingwistyki i logopedii, red. S. Wasiuta, M. Wójcicka, Lublin, s. 71–83.
Google Scholar
Kulak I., 2022, Elementy ludowego obrazu człowieka, [w:] tejże, Ludowy obraz człowieka utrwalony w nazwach roślin – na przykładzie leksyki górali rabczańskich, Kraków, s. 365–392.
Google Scholar
Łeńska‑Bąk K., 2008, Nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu. Obżarstwo w dyskursie obrzędowym i literaturze sowizdrzalskiej, „Literatura Ludowa” 2, s. 13–26.
Google Scholar
Michalec A., Niebrzegowska‑Bartmińska S., 2019, Jak chłop u diabła pieniądze pożyczał. Polska demonologia ludowa w przekazach ustnych, Lublin.
Google Scholar
Pajdzińska A., 1991/2006, Wartościowanie we frazeologii, [w:] Język a Kultura, t. 3: Wartościowanie w języku i tekście, red. J. Puzynina, J. Anusiewicz, Wrocław, s. 15–28. Przedruk [w:] tejże, Studia frazeologiczne, Łask 2006, s. 114–128.
Google Scholar
Piotrowski R., 2017, Diabelscy muzykanci i tancerze w materiałach folklorystycznych i etnograficznych, „Literatura Ludowa” 3, s. 3–12.
Google Scholar
Piotrowski R., 2023, Co nagle, to po diable. Nagłość i dynamika w kontekście wierzeń o świecie nadprzyrodzonym, [w:] tegoż, Diabeł tkwi w szczegółach. Znaki świata nadprzyrodzonego w życiu codziennym wsi polskiej XIX i XX wieku w świetle przekazów folklorystycznych i etnograficznych. Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. Violetty Wróblewskiej, prof. UMK, Toruń, s. 127–177, https://bip.umk.pl/attachments/2280/download (dostęp: 12.01.2023).
Google Scholar
Rak M., 2016, Wartościowanie w animalistycznej frazematyce gwar polskiego Podtatrza, [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa, red. M. Rak, K. Sikora, Kraków, s. 89–108.
Google Scholar
Różańska K., 2008, Językowo‑kulturowy obraz mocy piekielnych w rosyjskiej i polskiej frazeologii i paremiologii, „Acta Polono‑Ruthenica” 13, s. 469–486.
Google Scholar
Skorupska‑Raczyńska E., 2008, Językowy obraz diabła w polszczyźnie ogólnej, [w:] Szatan w religii i kulturze, red. ks. S. Bukalski, Szczecin, s. 187–200.
Google Scholar
Styk J., 1988, Ewolucja chłopskiego systemu wartości. Analiza historyczno‑socjologiczna, Lublin.
Google Scholar
Szpila G., 2003, Krótko o przysłowiu, Kraków.
Google Scholar
Taranek M., 2012, Obraz diabła w węgierskiej frazeologii, „Acta Philologica. Uniwersytet Warszawski. Wydział Neofilologii” 42, s. 24–9.
Google Scholar
Treder J., 2000, Człowiek i jego sprawy w przysłowiach, [w:] Kaszubi – wierzenia i twórczość. Ze Słownika Sychty zgromadził i ułożył Jerzy Treder, Gdańsk, s. 207–214.
Google Scholar
Tyrpa A., 2019, Wariantywność frazematyki w gwarach polskich, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” 14, s. 246–257.
Google Scholar
Tyrpa A., Rak M., 2010, Onomazjologiczne ujęcie frazematyki gwarowej, [w:] Język polski – wczoraj, dziś, jutro…, red. B. Czopek‑Kopciuch, P. Żmigrodzki, Kraków, s. 351–366.
Google Scholar
Tyrpa A., Rak M., 2015, Założenia słownikowego opisu frazematyki gwarowej, [w:] Problemy Frazeologii Europejskiej, t. X, s. 7–21.
Google Scholar
Wasiuta S., 2012, Kulturowe tło opozycji ciała i ducha w świetle przysłów, [w:] Ciało i duch w języku i w kulturze, red. M. Łaszkiewicz, S. Niebrzegowska‑Bartmińska, S. Wasiuta, Lublin, s. 49–62.
Google Scholar