Jak kształtował się system praindoeuropejski
Article Sidebar
Main Article Content
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest proces kształtowania systemu praindoeuropejskiego od pierwotnie aktywnego (aglutynacyjno‑ ergatywnego) do rodzajowego (fleksyjno‑nominatywnego) z epoki rozpadu wspólnoty. W systemie fonologicznym towarzyszył temu zanik głosek laryngalnych, rozbudowa wokalizmu („szwa” samogłoskowe, tryftongi) oraz korelacji palatalności. Początków deklinacji upatruje się w zaimku, a na nominalną genezę koniugacji wskazuje podobieństwo końcówek osobowych do zaimków (-m / s/ -t) i innych formantów (-nt / -r), wokalizm o w perfectum oraz powstanie czasów z aspektów. Źródłem bogatej derywacji była zapewne kompozycja. Archaizmem składniowym jest zdanie nominalne bez copuli, konstrukcje absolutne w funkcji zdań podrzędnych i postpozytywny typ spójnika. System ten przypomina typologicznie języki kaukaskie (zwłaszcza kartwelskie), a z drugiej strony uralskie, ale wskazywane od dawna podobieństwa leksykalne mogą być rezultatem nie wspólnej genezy, lecz wtórnych kontaktów.
Downloads
Article Details
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając tekst do redakcji czasopisma „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, zaświadcza, iż jest on rezultatem wyłącznie jego własnej twórczości, że treść artykułu nie była dotychczas publikowana oraz że utwór nie narusza w żadnym stopniu praw autorskich ani praw pokrewnych innych osób, jak również innych praw osób trzecich, a także, że niczyje prawa do utworu (lub jego jakiejkolwiek części) nie zostały pominięte. Po podpisaniu umowy prawa majątkowe do opublikowanych materiałów zostają przeniesione na Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Rocznik „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest udostępniana bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach licencji Creative Commons CC-BY-NC-ND 4.0 (uznanie autorstwa, użycie niekomercyjne, bez utworów zależnych). Na podstawie tej licencji autorzy zgadzają się, że ich prace mogą być zgodnie z prawem ponownie wykorzystywane do jakichkolwiek celów, za wyjątkiem celów komercyjnych, bez konieczności uzyskania uprzedniej zgody ze strony autora lub wydawcy. Każdy może prace te czytać, pobierać, kopiować, drukować, rozpowszechniać oraz przetwarzać, pod warunkiem poprawnego oznaczenia autorstwa oraz oryginalnego miejsca publikacji. Publikowanych tekstów nie można wykorzystywać do tworzenia utworów zależnych (np. do tłumaczenia ich i publikowania w innym języku bez zgody wydawcy). Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative) „Studia Linguistica”nie pobiera opłat za składanie artykułów ani ich przetwarzanie.
Autor, przesyłając artykuł do redakcji „Studia Linguistica”, bezwględnie zgadza się z poniższymi punktami:
-
Oświadczam, że jestem Autorem lub Współautorem nadesłanego tekstu. Przesłany tekst nie był nigdzie publikowany, jest całkowicie oryginalny i nie narusza w żadnym stopniu praw autorskich ani praw pokrewnych innych osób, jak również innych praw osób trzecich, a także, że niczyje prawa do utworu nie zostały pominięte.
-
Oświadczam, że nadesłany tekst nie został złożony do recenzji lub/i publikacji w innym czasopiśmie.
-
Przyjmuję do wiadomości, że Autor ponosi pełną odpowiedzialność za każdy przypadek plagiatu, niezależnie od tego, czy został on wykryty podczas procesu recenzji, czy po publikacji w „Studia Linguistica”.
-
Oświadczam, że ponoszę pełną odpowiedzialność finansową i prawną za wszelkie roszczenia związane z utworem.
-
Potwierdzam uznanie wszystkich źródeł danych wykorzystanych i cytowanych w badaniach.
-
Potwierdzam, że artykuł został wykonany z należytą starannością zgodnie ze standardami edytorskimi „Studia Linguistica”.
Bibliografia
Adams D., Mallory J., 2006, The Oxford introduction to Proto‑Indo‑European and the Proto‑Indo‑European world, Oxford.
Google Scholar
Bednarczuk L., 1960, Spójnik kopulatywny w językach indoeuropejskich, BPTJ XIX, s. 99–115.
Google Scholar
Bednarczuk L., 1971, Indo‑European parataxis, Kraków.
Google Scholar
Bednarczuk L., 2007, Związki i paralele fonetyczne języków słowiańskich, Warszawa.
Google Scholar
Bednarczuk L., 2016, Celtic and other Indo‑European languages, Kraków.
Google Scholar
Bednarczuk L., 2020, Sporne problemy językoznawstwa porównawczego, Kraków.
Google Scholar
Beekes R.S.P., 2011, Comparative Indo‑European linguistics: An introduction, Amsterdam–Philadelphia.
Google Scholar
Benveniste E., 1935, Origines de la formation des noms en indo‑européen, Paris.
Google Scholar
Benveniste E., 1962, Hittite et indo‑européen, Paris.
Google Scholar
Benveniste E., 1969, Le vocabulaire des institutions indo‑européennes, I–II, Paris.
Google Scholar
Bomhard A., 2008, Reconstructing Proto‑Nostratic, Leiden–Boston.
Google Scholar
Bomhard A., 2019, The Origins of Proto‑Indo‑European: The Caucasian Substrate Hypothesis, JIES XLVII(1/2), s. 9–24.
Google Scholar
Bonfante G., 1945, On reconstruction and linguistic method, „Word” I, s. 83–94, 132–161.
Google Scholar
Bopp F., 1816, Über das Conjugationssystem der Sanskritsprache in Vergleichung mit jenem der griechischen, lateinischen, persischen und germanischen Sprache, Frankfurt.
Google Scholar
Bopp F., 1847, Die kaukasischen Glieder des indoeuropäischen Sprachstamms, Berlin.
Google Scholar
Brugmann K., 1904, Die Demonstrativpronomina der indogermanischen Sprachen, Leipzig.
Google Scholar
Brugmann K., 1897–1916, Grundriss der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen, I–IV, Strassburg.
Google Scholar
Bühler K., 1934, Sprachtheorie. Die Darstellungsfunktion der Sprache, Jena.
Google Scholar
Cuny A., 1912, Indo‑européen et sémitique, „Revue de Phonétique” II, s. 101–132.
Google Scholar
Décsy G., 1991, The Indo‑European proto‑language. A computational reconstruction, Bloomington.
Google Scholar
Delbrück B., 1893–1900, Vergleichende Syntax der indogermanischen Sprachen, I–III, Strassburg.
Google Scholar
Dołgopolski A., 2012–2017, Indojevropejskij słovar’s nostratičeskimi etimołogijami, Moskva.
Google Scholar
Dunkel G., 2014, Lexicon der indogermanischen Partikeln und Pronominalstämme, I–II, Heidelberg.
Google Scholar
Evangelisti E., 1991, I modi di articulazione indoeuropei nelle palatalizzazioni tocharice, „Ricerche Linguistiche” I, s. 132–140.
Google Scholar
Fillmore Ch., 1968, The case for case, [w:] Universals in Linguistic Theory, New York, s. 1–88.
Google Scholar
Fritz M., Meier‑Brügger M., 2020, Indogermanische Sprachwissenschaft, Berlin.
Google Scholar
Gamkrelidze T., Ivanov V., 1984, Indojevropejskij jazyk i indojevropejcy, I–II, Tbilisi.
Google Scholar
Gonda J., 1954, The history and original function of the Indo‑European particle *kue especially in Greek and Latin, „Mnemosyne” IV, s. 177–214, 265–296.
Google Scholar
Grammont M., 1946, Traité de phonétique, Paris.
Google Scholar
Greenberg J., 1998, An Introduction to History of Africa.
Google Scholar
Greenberg J., 2002, Indo‑European and Its Closest Relatives: The Eurasiatic Language Family, Stanford.
Google Scholar
Grochowski M., Kisiel A., Żabowska M., 2014, Słownik gniazdowy partykuł polskich, Kraków.
Google Scholar
Hammerich L.L., 1948, Laryngeal before sonant, København.
Google Scholar
Hirt H., 1921–1937, Indogermanische Grammatik, I–VII, Heidelberg.
Google Scholar
Hopper P.J., 1973, Glottalized and murmured occlusives in Indo‑European, „Glotta” VII, s. 141–166.
Google Scholar
Illič‑Svityč V., 1971–1984, Opyt sravnenija nostratičeskix jazykov, Moskva.
Google Scholar
Jakobson R., 1931, Karakteristike evrazijskogo jazykovogo sojuza, Paris.
Google Scholar
Jakobson R., 1958, Typological studies and their contribution to historical comparative linguistics, [w:] Proceedings of the VIIIth International Congress of Linguists, Oslo, s. 17–25.
Google Scholar
Jodłowski S., 1971, Studia nad częściami mowy, Warszawa.
Google Scholar
Jodłowski S., 1973, Ogólnojęzykoznawcza charakterystyka zaimka, Kraków.
Google Scholar
Joki A.J., 1973, Uralier und Indogermanen, Helsinki.
Google Scholar
Jokl N., 1937, Ein Beitrag zur Lehre von der alb. Vertretung der idg. Labiovelare, [w:] Mélanges linguistiques offerts à M.H. Pedersen, København, s. 127–161.
Google Scholar
Kapović M. (red.), 2017, Indo‑European languages, London–New York.
Google Scholar
Klimov G., 1977, Tipołogija jazykov aktivnogo stroja, Moskwa.
Google Scholar
Kortlandt F., 2002, The Indo‑Uralic verb, [w:] Finno‑Ugrians and Indo‑Europeans: Linguistic and literary contacts, Leiden, s. 217–227.
Google Scholar
Kortlandt F., 2010, Studies in Germanic, Indo‑European and Indo‑Uralic, Amsterdam.
Google Scholar
Kortlandt F., 2021, How I discovered proto‑Indo‑European glottalic stops, JIES XLIX, s. 1–12.
Google Scholar
Kuryłowicz J., 1927, ә indoeuropéen et ḫ hittite, [w:] Symbolae grammaticae in honorem Ioannis Rozwadowski, t. I, Kraków, s. 95–104.
Google Scholar
Kuryłowicz J., 1935, Études indoeuropéennes, t. I, Kraków.
Google Scholar
Kuryłowicz J., 1956, L’apophonie en indo‑européen, Wrocław.
Google Scholar
Kuryłowicz J., 1962–1963, O tzw. wewnętrznej rekonstrukcji, „Sprawozdania Wydziału Nauk Społecznych” PAN, s. 19–41.
Google Scholar
Kuryłowicz J., 1964, On the method of internal reconstruction, [w:] Proceeding of the Ninth International Congress of Linguists, Hague, s. 9–36.
Google Scholar
Kuryłowicz J., 1977, Problèmes de linguistique indo‑européenne, Wrocław.
Google Scholar
Lehmann W.P., 1974, Proto‑Indo‑European syntax, Austin.
Google Scholar
Lehmann W.P., 2002, Pre‑Indo‑European, Washington.
Google Scholar
Leszkiewicz B., 2023, Konstrukcje absolutywne w grece, łacinie i gockim, praca doktorska UJ, Kraków.
Google Scholar
Lindeman F.O., 1970, Einführung in die Laryngaltheorie, Berlin.
Google Scholar
Majtinskaja K., 1969, Mestoimenija v jazykaχ raznyχ sistem, Moskva.
Google Scholar
Mańczak W., 1995, Critique de la théorie des laryngales, [w:] Analecta Indoeuropaea Cracoviensia Ioannis Safarewicz memoriae dicata, red. W. Smoczyński, Kraków, s. 237–247.
Google Scholar
Mańczak W., 2004, Encore un argument contre la théorie des laryngales, „Lingua Posnaniesis” XLVI, s. 41–44.
Google Scholar
Martinet A., 1957, Phonologie et laryngales, „Phonetica” I, s. 7–30.
Google Scholar
Matasović R., 1994, Proto‑Indo‑European *b and the glottalic theory, JIES XXII(1), s. 133–149.
Google Scholar
Meillet A., 1908, Les dialectes indo‑européens, Paris.
Google Scholar
Meillet A., 1915, Le renouvellement des conjonctions, Paris.
Google Scholar
Meillet A., 1925, La méthode comparative en linguistique historiqu, Paris.
Google Scholar
Meillet A., 1937, Introduction à l’étude comparative des langues indo‑européennes, Paris (Wstęp do językoznawstwa indoeuropejskiego, Warszawa 1958).
Google Scholar
Meščaninov I., 1949, Głagoł, Moskva.
Google Scholar
Milewski T., 1949, Recenzja: Meščaninov I., Głagoł, „Lingua Poznaniensis” I, s. 301–335.
Google Scholar
Milewski T., 1965, Językoznawstwo, Warszawa (Introduction to the study of language, Warszawa 1973).
Google Scholar
Milewski T., 1967, Études typologiques sur les langues indigènes de l’Amérique, Kraków.
Google Scholar
Milewski T., 1969, Indoeuropejskie imiona osobowe, Wrocław.
Google Scholar
Milewski T., 1993, Teoria, typologia i historia języka, Kraków.
Google Scholar
Minissi N., 1998/2002, E l’uomo scelse la parola, Roma (A człowiek wybrał język, Katowice).
Google Scholar
Morris Jones J., 1955, A Welsh grammar historical and comparative, Oxford.
Google Scholar
Møller H., 1880, Recenzja: Kluge F., 1879, Beiträge zur Geschichte der germanischen Konjugation, „Englische Studien” III, s. 148–164.
Google Scholar
Møller H., 1917, Die semitisch‑vorindogermanischen laryngalen Konsonanten, København.
Google Scholar
Pedersen H., 1900, Die Gutturale im Albanischen, KZ XXXVI, s. 377–340.
Google Scholar
Pedersen H., 1903, Türkische Lautgesetze, „Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft”, LVII(3), s. 535–561.
Google Scholar
Pedersen H., 1909, Vergleichende Grammatik der keltischen Sprachen, t. I: Einleitung und Lautlehre, Göttingen.
Google Scholar
Pedersen H., 1951, Die gemeinindoeuropäischen und die vorindoeuropäischen Verschlusslaute, København.
Google Scholar
Pisani V., 1950–1951, Studi sulla fonetica dell’ armeno, „Ricerche Linguistiche” I, s. 165–193; II, s. 47–74.
Google Scholar
Pisani V., 1974, Indogermanisch und Europa, München.
Google Scholar
Pisowicz A., 1988, Objections d’ un arménologue contre la théorie glottale, „Folia Orientalia” XXVI, s. 213–225.
Google Scholar
Piwowarczyk D.R., 2022, Rekonstrukcja praindoeuropejskiego systemu fonologicznego, Kraków.
Google Scholar
Pokorny J., 1949–1969, Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, I–II, Bern.
Google Scholar
Prokosch E., 1939, A comparative Germanic grammar, Philadelphia.
Google Scholar
Reynolds E., West P., Coleman J., 2000, Proto‑Indo‑European ‘laryngeals’ were vocalic, „Diachronica” XVII(2), s. 351–387.
Google Scholar
Renfrew C., 1987, Archeology and language, Cambridge (Archeologia i język, Warszawa–Poznań 2002).
Google Scholar
Saussure de F., 1879, Mémoire sur le système primitif des voyelles dans les langues indo‑européennes, Leipzig.
Google Scholar
Schrader O., 1906–1907, Reallexikon der indogermanischen Altertumskunde, Berlin.
Google Scholar
Schultz‑Gora O., 1924, Altprovenzalisches Elementarbuch, Heidelberg.
Google Scholar
Schwyzer E., 1939–1953, Griechische Grammatik, I–III, München.
Google Scholar
Smoczyński W., 2003, Hiat laryngalny w językach bałto‑słowiańskich, Kraków.
Google Scholar
Smoczyński W., 2006, Rzut oka na teorię laryngalnych, [w:] In the Orient where the gracius light… in honorem Andrzej Pisowicz, Kraków, s. 119–165.
Google Scholar
Specht F., 1944, Der Ursprung der indogermanischen Deklination, Göttingen.
Google Scholar
Stachowski M., 2011, Teoria nostratyczna i szkoła moskiewska, „LingVaria” VI(1), s. 241–274.
Google Scholar
Pokorny J., 2007, Pokorny’s Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, The text scanned by George Starostin (Moscow), who has also added the English meanings.
Google Scholar
Steensland L., 1973, Die Distribution der urindogermanischen sogenannten Gutturale, Uppsala.
Google Scholar
Szantyr A., 1965, Lateinische Syntax und Stilistik, München.
Google Scholar
Szemerényi O., 1990, Einführung in die vergleichende Sprachwissenschaft, wyd. 4, Darmstadt.
Google Scholar
Trubetzkoy N., 1939, Grundzüge der Phonologie, Prague (Podstawy fonologii, Warszawa 1970).
Google Scholar
Uhlenbeck C., 1901, Agens und Patiens in Kasussystem der indogermanischen Sprachen, IF XII, s. 170–172.
Google Scholar
Vaillant A., 1936, L’ergatif en indo‑européen, BSL XXXVII, s. 93–107.
Google Scholar
Van Wijk N., 1902, Der nominale Genetiv Singular im Indogermanischen in seinem Verhältnis zum Nominativ, Zwolle.
Google Scholar
Wackernagel J., 1892, Über ein Gesetz der indogermanischen Wortstellung, IF I, s. 333–436.
Google Scholar
Witczak K.T., 2003, Indoeuropejskie nazwy zbóż, Łódź.
Google Scholar
Wundt W., 1900, Die Sprache, Leipzig.
Google Scholar
Zabrocki L., 1951, Usilnienie i lenicja w językach indoeuropejskich i w ugrofińskim, Poznań.
Google Scholar
Zink G., 1986, Phonétique historique du français, Paris.
Google Scholar