O potrzebie nowej syntezy dziejów polszczyzny biblijnej
Article Sidebar
Main Article Content
Abstrakt
Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na potrzebę opracowania nowej syntezy dziejów obecności Biblii w języku polskim. Argumentem przemawiającym na rzecz tej propozycji jest fakt, że jedyna i niekompletna próba tego rodzaju opisu historycznojęzykowego dokonana została w połowie ubiegłego stulecia. Od tego czasu datuje się ogromny przyrost nowych i różnorodnych inicjatyw w dziedzinie polskich przekładów Pisma Świętego, jak też studiów nad tą częścią rodzimego dziedzictwa językowego. Zdaniem autora dzieje biblijnej domeny polszczyzny w sposób istotny partycypują w szerzej pojętej historii polszczyzny ogólnej, nadając językowi i kulturze polskiej szczególny rys tożsamościowy. Wielowiekowa i trwale poświadczona obecność Biblii w języku polskim stwarza także podstawy do wyjaśnienia szeregu zjawisk i procesów, jakim język polski podlegał na przestrzeni swej historii. Artykuł postuluje szersze niż dotychczas spojrzenie na biblijną odmianę języka polskiego, postrzeganą jako centrum całościowo pojętego stylu religijnego, obejmujące wielorakie sfery obecności dziedzictwa biblijnego w języku polskim: przekłady Pisma Świętego, literackie odwołania biblijne, a także nawiązania do tematyki biblijnej w tekstach polskich nabożeństw, modlitw, litanii oraz pieśni kościelnych.
Downloads
Article Details
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając tekst do redakcji czasopisma „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, zaświadcza, iż jest on rezultatem wyłącznie jego własnej twórczości, że treść artykułu nie była dotychczas publikowana oraz że utwór nie narusza w żadnym stopniu praw autorskich ani praw pokrewnych innych osób, jak również innych praw osób trzecich, a także, że niczyje prawa do utworu (lub jego jakiejkolwiek części) nie zostały pominięte. Po podpisaniu umowy prawa majątkowe do opublikowanych materiałów zostają przeniesione na Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Rocznik „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest udostępniana bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach licencji Creative Commons CC-BY-NC-ND 4.0 (uznanie autorstwa, użycie niekomercyjne, bez utworów zależnych). Na podstawie tej licencji autorzy zgadzają się, że ich prace mogą być zgodnie z prawem ponownie wykorzystywane do jakichkolwiek celów, za wyjątkiem celów komercyjnych, bez konieczności uzyskania uprzedniej zgody ze strony autora lub wydawcy. Każdy może prace te czytać, pobierać, kopiować, drukować, rozpowszechniać oraz przetwarzać, pod warunkiem poprawnego oznaczenia autorstwa oraz oryginalnego miejsca publikacji. Publikowanych tekstów nie można wykorzystywać do tworzenia utworów zależnych (np. do tłumaczenia ich i publikowania w innym języku bez zgody wydawcy). Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative) „Studia Linguistica”nie pobiera opłat za składanie artykułów ani ich przetwarzanie.
Autor, przesyłając artykuł do redakcji „Studia Linguistica”, bezwględnie zgadza się z poniższymi punktami:
-
Oświadczam, że jestem Autorem lub Współautorem nadesłanego tekstu. Przesłany tekst nie był nigdzie publikowany, jest całkowicie oryginalny i nie narusza w żadnym stopniu praw autorskich ani praw pokrewnych innych osób, jak również innych praw osób trzecich, a także, że niczyje prawa do utworu nie zostały pominięte.
-
Oświadczam, że nadesłany tekst nie został złożony do recenzji lub/i publikacji w innym czasopiśmie.
-
Przyjmuję do wiadomości, że Autor ponosi pełną odpowiedzialność za każdy przypadek plagiatu, niezależnie od tego, czy został on wykryty podczas procesu recenzji, czy po publikacji w „Studia Linguistica”.
-
Oświadczam, że ponoszę pełną odpowiedzialność finansową i prawną za wszelkie roszczenia związane z utworem.
-
Potwierdzam uznanie wszystkich źródeł danych wykorzystanych i cytowanych w badaniach.
-
Potwierdzam, że artykuł został wykonany z należytą starannością zgodnie ze standardami edytorskimi „Studia Linguistica”.
Bibliografia
Adamek Z., Koziara S., red., 1999, Od Biblii Wujka do współczesnego języka religijnego. Z okazji 400-lecia wydania Biblii ks. Jakuba Wujka, Tarnów.
Google Scholar
Belcarzowa E., 2006, Polskie i czeskie źródła przekładu Biblii Leopolity, Kraków.
Google Scholar
Bieńkowska D., 2002, Polski styl biblijny, Łódź.
Google Scholar
Brückner A., 1921, O różnowierstwie polskim słów kilka, „Reformacja w Polsce” I, s. 1–14.
Google Scholar
Chlebda W., 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole.
Google Scholar
Cybulski M., 1996, Staropolskie przekłady Psałterza, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” XLI, s. 7–101.
Google Scholar
Czerski J., 1997, Metody interpretacji Nowego Testamentu, Opole.
Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K., 2007, Szkice z dziejów języka religijnego, Warszawa.
Google Scholar
Frankowski J. ks., 1983, Metafora w „Biblii”, [w:] Studia o metaforze 2., red. M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska, Wrocław, s. 153–173.
Google Scholar
Godyń J., 2006, Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego, wyd. 2, Warszawa–Kraków.
Google Scholar
Gustaw R. o., 1961, Polskie przekłady Pisma Świętego, [w:] Podręczna encyklopedia biblijna, red. ks. E. Dąbrowski, t. 2, Poznań, s. 299–330.
Google Scholar
Kamińska M., Małek E., red., 1992, Biblia a kultura Europy, t. 1–2, Łódź.
Google Scholar
Kamińska M., red., 1994, Jan Jakub Wujek tłumacz Biblii na język polski. W czterechsetną rocznicę wydania Nowego Testamentu 1593–1993, Łódź.
Google Scholar
Kłoniecki F. ks., 1958, Teksty polskich przekładów Biblii i ich opracowania, [w:] Pismo Święte w duszpasterstwie współczesnym, red. ks. E. Dąbrowski, Lublin, s. 229–273.
Google Scholar
Komornicka A.M., 1994, Słownik zwrotów i aluzji biblijnych, Łódź.
Google Scholar
Kossowska M., 1968–1969, Biblia w języku polskim, t. 1–2, Poznań.
Google Scholar
Kostkiewiczowa T., 2002, hasło: Stylizacja biblijna, [w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław, s. 539.
Google Scholar
Koziara S., Przyczyna W., red., 2009, Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1–2, Tarnów.
Google Scholar
Koziara S., 2009, Polszczyzna biblijna w poszukiwaniu wzorca stylowego. Doświadczenia i współczesność, [w:] Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, red. S. Koziara, W. Przyczyna, Tarnów, s. 19–33.
Google Scholar
Koziara S., 2011, Qvo vadis, polszczyzno biblijna? Współczesne przekłady Biblii na język polski w oczach językoznawcy, [w:] Radość Słowa. Przekład i interpretacja Biblii. Hermeneutica et Judaica 4, red. ks. R. Pindel, E. Wieczorek, Kraków, s. 11–28.
Google Scholar
Koziara S., 2018a, Filologiczne przestrzenie polskich psałterzy. Od stanu uporządkowania ku nowym zadaniom badawczym, [w:] Filologia jako porządkowanie chaosu. Studia nad językiem i tekstem. Ad honorem Professoris Marci Cybulski, red. E. Woźniak, A. Lenartowicz-Zagrodna, Łódź, s. 133–143.
Google Scholar
Koziara S., 2018b, Miejsce i znaczenie protestanckich przekładów Pisma Świętego w historii polszczyzny biblijnej (zarys opisu), „Poznańskie Studia Polonistyczne: Seria Językoznawcza” XXV(2), s. 149–172.
Google Scholar
Koziara S., 2018c, Polszczyzna biblijna a polszczyzna literacka. Historyczne związki i uwarunkowania, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze” XXXV–XXXVI, s. 55–65.
Google Scholar
Koziara S., 2018d, W stronę retoryki. O poszukiwaniu nowych sposobów opisu dziedzictwa biblijnego w języku polskim, „Roczniki Humanistyczne” LXVI(6), s. 57–73.
Google Scholar
Koziara S., 2020a, Próba periodyzacji dziejów polszczyzny biblijnej, „Język Polski” C(4), s. 10–20.
Google Scholar
Koziara S., 2020b, Wokół pojęcia biblizmu – raz jeszcze, [w:] Język i pamięć. Księga jubileuszowa dedykowana Panu Profesorowi Wojciechowi Chlebdzie z okazji 70. urodzin, red. W. Mokijenko, J. Tarsa, Opole, s. 327–335.
Google Scholar
Koziara S., 2021, Język nabożeństw jako obszar doświadczeń polszczyzny biblijnej, [w:] Nabożeństwo chrześcijańskie. Pojęcie – gatunki – język, red. W. Przyczyna, A. Sieradzka-Mruk, Tarnów, s. 163–181.
Google Scholar
Koziara S., 2022, Polskie przekłady biblijne i ich językowe związki ze stylistyką wysoką. Zarys problematyki, „Clavibus unitis” XI(2), s. 7–18.
Google Scholar
Koziara S., Puda-Blokesz M., 2023, Wokół zagadnień statusu i wyznaczników polszczyzny biblijnej. Nowsze perspektywy badawcze, „Clavibus unitis” XII(2), s. 9–17.
Google Scholar
Koziara S., 2023a, O stylu wysokim. Wokół doświadczeń polszczyzny biblijnej, [w:] Horyzont polszczyzny. Prace ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Dubiszowi w pięćdziesięciolecie Jego pracy naukowej i dydaktycznej, red. M. Piasecka, M. Wojtyńska-Nowotka, Warszawa, s. 295–304.
Google Scholar
Koziara S., 2023b, Wielbłąd w uchu igielnym – czyli o potrzebie zintegrowanych badań filologiczno-biblijnych, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” XVIII, s. 181–189.
Google Scholar
Koziara S., 2024, Przejawy dziedzictwa oralno-retorycznego w zasobach biblizmów języka polskiego, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” XXXVI, s. 69–89.
Google Scholar
Kramarek G., 2004, Tradycja biblijna w literaturze polskiej. Bibliografia opracowań. Wiek XX, Lublin.
Google Scholar
Kwilecka I., 2001, Die Brester Bibel: Kulturgeschichtliche und sprachliche Fragen der Übersetzung, [w:] Biblia Święta, to jest księgi Starego i Nowego Zakonu, Brest 1563: T. 2. Księgi Nowego Testamentu: Kommentare, red. H. Rothe & F. Scholz, Paderborn–München–Wien–Zürich, s. 1485–1660.
Google Scholar
Kwilecka I., 2003, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań.
Google Scholar
Leszczyński R.M. (junior), red., 2013, Biblia brzeska. Historia, język, teologia, Łódź.
Google Scholar
Lewaszkiewicz T., 1992, Rola przekładów Biblii w formowaniu języków literackich europejskiego kręgu kulturowego, [w:] Biblia a kultura Europy, t. I, red. M. Kamińska, E. Małek, Łódź, s. 232–248.
Google Scholar
Lisowski T., 2010, Sola Scriptura. Leksyka Nowego Testamentu Biblii gdańskiej (1632) na tle porównawczym. Ujęcie kwantytatywno-dystrybucyjne, Poznań.
Google Scholar
Makuchowska M., 2013, Styl religijny, [w:] Style współczesnej polszczyzny: przewodnik po stylistyce polskiej, red. nauk. E. Malinowska, J. Nocoń, U. Żydek-Bednarczuk, Kraków, s. 487–528.
Google Scholar
Makuchowska M., 2017, O wzniosłości w dyskursie religijnym (z perspektywy słownictwa), „Stylistyka” XXVI, s. 250–268.
Google Scholar
Miłosz Cz., 1994, Ziemia Ulro, Kraków.
Google Scholar
Nowak-Dłużewski J., 1967, O polskich przekładach Biblii, [w:] Z historii polskiej literatury i kultury, Warszawa, s. 23–30.
Google Scholar
Pietkiewicz R. ks., 2016, Biblia polonorum. Historia Biblii w języku polskim. Od początku do 1638 roku, t. 1, Poznań.
Google Scholar
Rospond S., 1962, Język Renesansu a Średniowiecza na podstawie literatury psałterzowo-biblijnej, [w:] Odrodzenie w Polsce, t. III: Historia języka, cz. 2, red. M.R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz, Warszawa, s. 61–181.
Google Scholar
Rospond S., 1985, Kościół w dziejach języka polskiego, Wrocław.
Google Scholar
Sawicki S., Gotfryd J., red., 1986, Biblia a literatura, Lublin.
Google Scholar
Słowiński R., red., 2013, Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego, Poznań.
Google Scholar
Sobczykowa J., 2001, Myśl o języku w komentarzu biblijnym ks. Jakuba Wujka, Katowice.
Google Scholar
Stachowiak L., 1989, hasło: Biblijny styl, [w:] Encyklopedia katolicka, t. II, red. G. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin, s. 492.
Google Scholar
Starowieyski M., 2011, Tradycje biblijne. Biblia w kulturze europejskiej, Kraków.
Google Scholar
Synowiec J.S., 2003, Gatunki literackie w Starym Testamencie, Kraków.
Google Scholar
Szczepińska B., 2005, Ewangelie tylekroć tłumaczone… Studia o przekładach i przekładaniu, Gdańsk.
Google Scholar
Szurek M.M., 2013, Z dziejów polszczyzny biblijnej. Biblia Wujka (1599) a Biblia gdańska (1632). Studium komparatywne, Kraków.
Google Scholar
Umińska-Tytoń E., red., 2022, Odkrywanie tajemnic polszczyzny biblijnej: wybór łódzkich prac językoznawczych (1981–2021), Łódź.
Google Scholar
Walczak B., 2000, Rola Biblii w rozwoju języków i językoznawstwa. Zarys problematyki, [w:] Inspiracje chrześcijańskie w kulturze Europy, red. E. Woźniak, Łódź, s. 155–167.
Google Scholar
Walczak B., 2007, Pismo Święte w przekładach na gwary i slangi?, [w:] Język religijny dawniej i dziś, t. 3, red. ks. P. Bortkiewicz, S. Mikołajczak, M. Rybka, Poznań, s. 408–414.
Google Scholar
Winiarska-Górska I., 2009, Język, styl i kulturowa rola szesnastowiecznych protestanckich przekładów Nowego Testamentu na język polski: między nowatorstwem a tradycją, [w:] Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, red. S. Koziara, W. Przyczyna, Tarnów, s. 279–312.
Google Scholar
Wojciechowski M., 2012, Wpływy greckie w Biblii, Kraków.
Google Scholar
Wojtak M., 2006, Styl religijny we współczesnej polszczyźnie, „Stil” V, s. 139–146.
Google Scholar
Wojtak M., 2021, Styl religijny we współczesnych tekstach modlitewnych – analizy egzemplaryczne, „SŁOWO. Studia językoznawcze” XII, s. 212–225.
Google Scholar
Wronka S., 2012, Hiperboliczne wypowiedzi w Biblii, [w:] Patrzmy na Jezusa, który nam w wierze przewodzi. Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Jana Łacha w 85. rocznicę urodzin, pod red. W. Chrostowskiego i B. Strzałkowskiej, Warszawa, s. 678–703.
Google Scholar
Zdunkiewicz-Jedynak D., 2007, Język w polskim Kościele katolickim początku XXI w. – przegląd najważniejszych zjawisk, [w:] Język polski jako narzędzie komunikacji we współczesnym świecie, red. J. Mazur, M. Rzeszutko-Iwan, Lublin, s. 115–129.
Google Scholar