On the need for a new synthesis of the history of biblical Polish language
Article Sidebar
Main Article Content
Abstract
The aim of this article is to draw attention to the need for a new synthesis of the history of the presence of the Bible in the Polish language. The argument in favour of this proposal is that the only and incomplete attempt at this kind of historical‑linguistic description was made in the middle of the last century. Since then, there has been a tremendous growth of new and varied initiatives in the field of Polish translations of Scripture, as well as studies on this part of the native linguistic heritage. In the author’s opinion, the history of the biblical domain of the Polish language participates in a special way in the broader history of Polish language in general, giving the Polish language and culture a special identity feature. The centuries‑old and permanently attested presence of the Bible in the Polish language also provides a basis for explaining a number of phenomena and processes to which the Polish language has been subjected throughout its history. The article postulates a broader view of the biblical variety of the Polish language, perceived as the centre of a comprehensive religious style, encompassing multiple spheres of the presence of the biblical heritage in the Polish language: translations of the Holy Scriptures, biblical literary references, as well as references to biblical themes in the texts of Polish devotions, prayers, litanies and church songs.
Downloads
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Author, submitting a text to the editorial board of the journal “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica", certifies that the content of the article has not been published so far and that the work does not violate in any way the copyright or related rights of other person, as well as other rights of third parties, and that no one's rights to the work (or any part thereof) have been missed. After signing the contract, the property rights to the published materials are transferred to the Scientific Publisher of the University of the National Education Commission, Krakow.
“Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” is an open access journal, and all its content is made available free of charge to users and institutions under the Creative Commons CC-BY-NC-ND 4.0 license (attribution, non-commercial use, no derivative works). Under this license, the authors agree that their work may be lawfully reused for any purpose, except for commercial purposes, without the prior consent of the author or publisher. Everyone can read, download, copy, print, distribute and process these works, provided that the author's marking and the original publication place are correct. Published texts may not be used to create derivative works (e.g. to translate and publish in another language without the consent of the publisher). This is in line with the BOAI (Budapest Open Access Initiative) definition. "Studia Linguistica" does not charge for submitting or processing articles.
References
Adamek Z., Koziara S., red., 1999, Od Biblii Wujka do współczesnego języka religijnego. Z okazji 400-lecia wydania Biblii ks. Jakuba Wujka, Tarnów.
Google Scholar
Belcarzowa E., 2006, Polskie i czeskie źródła przekładu Biblii Leopolity, Kraków.
Google Scholar
Bieńkowska D., 2002, Polski styl biblijny, Łódź.
Google Scholar
Brückner A., 1921, O różnowierstwie polskim słów kilka, „Reformacja w Polsce” I, s. 1–14.
Google Scholar
Chlebda W., 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole.
Google Scholar
Cybulski M., 1996, Staropolskie przekłady Psałterza, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” XLI, s. 7–101.
Google Scholar
Czerski J., 1997, Metody interpretacji Nowego Testamentu, Opole.
Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K., 2007, Szkice z dziejów języka religijnego, Warszawa.
Google Scholar
Frankowski J. ks., 1983, Metafora w „Biblii”, [w:] Studia o metaforze 2., red. M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska, Wrocław, s. 153–173.
Google Scholar
Godyń J., 2006, Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego, wyd. 2, Warszawa–Kraków.
Google Scholar
Gustaw R. o., 1961, Polskie przekłady Pisma Świętego, [w:] Podręczna encyklopedia biblijna, red. ks. E. Dąbrowski, t. 2, Poznań, s. 299–330.
Google Scholar
Kamińska M., Małek E., red., 1992, Biblia a kultura Europy, t. 1–2, Łódź.
Google Scholar
Kamińska M., red., 1994, Jan Jakub Wujek tłumacz Biblii na język polski. W czterechsetną rocznicę wydania Nowego Testamentu 1593–1993, Łódź.
Google Scholar
Kłoniecki F. ks., 1958, Teksty polskich przekładów Biblii i ich opracowania, [w:] Pismo Święte w duszpasterstwie współczesnym, red. ks. E. Dąbrowski, Lublin, s. 229–273.
Google Scholar
Komornicka A.M., 1994, Słownik zwrotów i aluzji biblijnych, Łódź.
Google Scholar
Kossowska M., 1968–1969, Biblia w języku polskim, t. 1–2, Poznań.
Google Scholar
Kostkiewiczowa T., 2002, hasło: Stylizacja biblijna, [w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław, s. 539.
Google Scholar
Koziara S., Przyczyna W., red., 2009, Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1–2, Tarnów.
Google Scholar
Koziara S., 2009, Polszczyzna biblijna w poszukiwaniu wzorca stylowego. Doświadczenia i współczesność, [w:] Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, red. S. Koziara, W. Przyczyna, Tarnów, s. 19–33.
Google Scholar
Koziara S., 2011, Qvo vadis, polszczyzno biblijna? Współczesne przekłady Biblii na język polski w oczach językoznawcy, [w:] Radość Słowa. Przekład i interpretacja Biblii. Hermeneutica et Judaica 4, red. ks. R. Pindel, E. Wieczorek, Kraków, s. 11–28.
Google Scholar
Koziara S., 2018a, Filologiczne przestrzenie polskich psałterzy. Od stanu uporządkowania ku nowym zadaniom badawczym, [w:] Filologia jako porządkowanie chaosu. Studia nad językiem i tekstem. Ad honorem Professoris Marci Cybulski, red. E. Woźniak, A. Lenartowicz-Zagrodna, Łódź, s. 133–143.
Google Scholar
Koziara S., 2018b, Miejsce i znaczenie protestanckich przekładów Pisma Świętego w historii polszczyzny biblijnej (zarys opisu), „Poznańskie Studia Polonistyczne: Seria Językoznawcza” XXV(2), s. 149–172.
Google Scholar
Koziara S., 2018c, Polszczyzna biblijna a polszczyzna literacka. Historyczne związki i uwarunkowania, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze” XXXV–XXXVI, s. 55–65.
Google Scholar
Koziara S., 2018d, W stronę retoryki. O poszukiwaniu nowych sposobów opisu dziedzictwa biblijnego w języku polskim, „Roczniki Humanistyczne” LXVI(6), s. 57–73.
Google Scholar
Koziara S., 2020a, Próba periodyzacji dziejów polszczyzny biblijnej, „Język Polski” C(4), s. 10–20.
Google Scholar
Koziara S., 2020b, Wokół pojęcia biblizmu – raz jeszcze, [w:] Język i pamięć. Księga jubileuszowa dedykowana Panu Profesorowi Wojciechowi Chlebdzie z okazji 70. urodzin, red. W. Mokijenko, J. Tarsa, Opole, s. 327–335.
Google Scholar
Koziara S., 2021, Język nabożeństw jako obszar doświadczeń polszczyzny biblijnej, [w:] Nabożeństwo chrześcijańskie. Pojęcie – gatunki – język, red. W. Przyczyna, A. Sieradzka-Mruk, Tarnów, s. 163–181.
Google Scholar
Koziara S., 2022, Polskie przekłady biblijne i ich językowe związki ze stylistyką wysoką. Zarys problematyki, „Clavibus unitis” XI(2), s. 7–18.
Google Scholar
Koziara S., Puda-Blokesz M., 2023, Wokół zagadnień statusu i wyznaczników polszczyzny biblijnej. Nowsze perspektywy badawcze, „Clavibus unitis” XII(2), s. 9–17.
Google Scholar
Koziara S., 2023a, O stylu wysokim. Wokół doświadczeń polszczyzny biblijnej, [w:] Horyzont polszczyzny. Prace ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Dubiszowi w pięćdziesięciolecie Jego pracy naukowej i dydaktycznej, red. M. Piasecka, M. Wojtyńska-Nowotka, Warszawa, s. 295–304.
Google Scholar
Koziara S., 2023b, Wielbłąd w uchu igielnym – czyli o potrzebie zintegrowanych badań filologiczno-biblijnych, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” XVIII, s. 181–189.
Google Scholar
Koziara S., 2024, Przejawy dziedzictwa oralno-retorycznego w zasobach biblizmów języka polskiego, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” XXXVI, s. 69–89.
Google Scholar
Kramarek G., 2004, Tradycja biblijna w literaturze polskiej. Bibliografia opracowań. Wiek XX, Lublin.
Google Scholar
Kwilecka I., 2001, Die Brester Bibel: Kulturgeschichtliche und sprachliche Fragen der Übersetzung, [w:] Biblia Święta, to jest księgi Starego i Nowego Zakonu, Brest 1563: T. 2. Księgi Nowego Testamentu: Kommentare, red. H. Rothe & F. Scholz, Paderborn–München–Wien–Zürich, s. 1485–1660.
Google Scholar
Kwilecka I., 2003, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań.
Google Scholar
Leszczyński R.M. (junior), red., 2013, Biblia brzeska. Historia, język, teologia, Łódź.
Google Scholar
Lewaszkiewicz T., 1992, Rola przekładów Biblii w formowaniu języków literackich europejskiego kręgu kulturowego, [w:] Biblia a kultura Europy, t. I, red. M. Kamińska, E. Małek, Łódź, s. 232–248.
Google Scholar
Lisowski T., 2010, Sola Scriptura. Leksyka Nowego Testamentu Biblii gdańskiej (1632) na tle porównawczym. Ujęcie kwantytatywno-dystrybucyjne, Poznań.
Google Scholar
Makuchowska M., 2013, Styl religijny, [w:] Style współczesnej polszczyzny: przewodnik po stylistyce polskiej, red. nauk. E. Malinowska, J. Nocoń, U. Żydek-Bednarczuk, Kraków, s. 487–528.
Google Scholar
Makuchowska M., 2017, O wzniosłości w dyskursie religijnym (z perspektywy słownictwa), „Stylistyka” XXVI, s. 250–268.
Google Scholar
Miłosz Cz., 1994, Ziemia Ulro, Kraków.
Google Scholar
Nowak-Dłużewski J., 1967, O polskich przekładach Biblii, [w:] Z historii polskiej literatury i kultury, Warszawa, s. 23–30.
Google Scholar
Pietkiewicz R. ks., 2016, Biblia polonorum. Historia Biblii w języku polskim. Od początku do 1638 roku, t. 1, Poznań.
Google Scholar
Rospond S., 1962, Język Renesansu a Średniowiecza na podstawie literatury psałterzowo-biblijnej, [w:] Odrodzenie w Polsce, t. III: Historia języka, cz. 2, red. M.R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz, Warszawa, s. 61–181.
Google Scholar
Rospond S., 1985, Kościół w dziejach języka polskiego, Wrocław.
Google Scholar
Sawicki S., Gotfryd J., red., 1986, Biblia a literatura, Lublin.
Google Scholar
Słowiński R., red., 2013, Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego, Poznań.
Google Scholar
Sobczykowa J., 2001, Myśl o języku w komentarzu biblijnym ks. Jakuba Wujka, Katowice.
Google Scholar
Stachowiak L., 1989, hasło: Biblijny styl, [w:] Encyklopedia katolicka, t. II, red. G. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin, s. 492.
Google Scholar
Starowieyski M., 2011, Tradycje biblijne. Biblia w kulturze europejskiej, Kraków.
Google Scholar
Synowiec J.S., 2003, Gatunki literackie w Starym Testamencie, Kraków.
Google Scholar
Szczepińska B., 2005, Ewangelie tylekroć tłumaczone… Studia o przekładach i przekładaniu, Gdańsk.
Google Scholar
Szurek M.M., 2013, Z dziejów polszczyzny biblijnej. Biblia Wujka (1599) a Biblia gdańska (1632). Studium komparatywne, Kraków.
Google Scholar
Umińska-Tytoń E., red., 2022, Odkrywanie tajemnic polszczyzny biblijnej: wybór łódzkich prac językoznawczych (1981–2021), Łódź.
Google Scholar
Walczak B., 2000, Rola Biblii w rozwoju języków i językoznawstwa. Zarys problematyki, [w:] Inspiracje chrześcijańskie w kulturze Europy, red. E. Woźniak, Łódź, s. 155–167.
Google Scholar
Walczak B., 2007, Pismo Święte w przekładach na gwary i slangi?, [w:] Język religijny dawniej i dziś, t. 3, red. ks. P. Bortkiewicz, S. Mikołajczak, M. Rybka, Poznań, s. 408–414.
Google Scholar
Winiarska-Górska I., 2009, Język, styl i kulturowa rola szesnastowiecznych protestanckich przekładów Nowego Testamentu na język polski: między nowatorstwem a tradycją, [w:] Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, red. S. Koziara, W. Przyczyna, Tarnów, s. 279–312.
Google Scholar
Wojciechowski M., 2012, Wpływy greckie w Biblii, Kraków.
Google Scholar
Wojtak M., 2006, Styl religijny we współczesnej polszczyźnie, „Stil” V, s. 139–146.
Google Scholar
Wojtak M., 2021, Styl religijny we współczesnych tekstach modlitewnych – analizy egzemplaryczne, „SŁOWO. Studia językoznawcze” XII, s. 212–225.
Google Scholar
Wronka S., 2012, Hiperboliczne wypowiedzi w Biblii, [w:] Patrzmy na Jezusa, który nam w wierze przewodzi. Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Jana Łacha w 85. rocznicę urodzin, pod red. W. Chrostowskiego i B. Strzałkowskiej, Warszawa, s. 678–703.
Google Scholar
Zdunkiewicz-Jedynak D., 2007, Język w polskim Kościele katolickim początku XXI w. – przegląd najważniejszych zjawisk, [w:] Język polski jako narzędzie komunikacji we współczesnym świecie, red. J. Mazur, M. Rzeszutko-Iwan, Lublin, s. 115–129.
Google Scholar